بُروسه‌لی، محمدطاهر (۱۲۷۸-۱۳۴۴ ق / ۱۸۶۱-۱۹۲۵ م)، زندگی‌نامه‌نویس و کتاب‌شناس ترک در اواخر عصر عثمانی. وی در بروسه (بورسا) به دنیا آمد (کورداکول، ۴۱۳؛ بانارلی، ۱۰۷۸). پدر بزرگش محمدطاهر پاشا از فرماندهان گارد ویژۀ سلطان عبدالمجید (سل ۱۲۵۵-۱۲۷۷ ق / ۱۸۳۹-۱۸۶۱ م) بود که همراه خانواده‌اش در شهر بروسه اقامت …
بیشتر بخوانید »
بُسْتان‌زاده، خاندانی از عالمان عثمانی در سده‌های ۱۰-۱۱ق / ۱۶-۱۷م. افراد این خاندان به دانش، قاضیگری و شیخ‌الاسلامی معروفند: ۱. مصطفى‌افندی (۹۰۴-۹۷۷ق / ۱۴۹۹-۱۵۷۰م)، معروف به «بستان»، بنیادگذار خاندان (ثریا، ۴ / ۳۷۶؛ بروسه‌لی، ۱ / ۲۵۳)، حنفی مذهب و ملقب به مصلح‌الدین رومی (علی بن بالی، ۳۹۵؛ ابن عماد، …
بیشتر بخوانید »
بَکْرِ سوباشی (صوباشی)، شحنۀ بغداد در دوران سلطان مراد چهارم، پادشاه عثمانی. از جزئیات زندگی بکر آگاهی چندانی در دست نیست. برخی از مآخذ او را رومی‌تبار و ساکن بغداد دانسته‌اند (محبی، ۱ / ۴۵۵). وی افزون بر فرماندهی نیروی ۱۲ هزار نفری از عزبها و ینی‌چریها در بغداد (راسم، ۲ …
بیشتر بخوانید »
از مهمترین حوزه های اشتراکات فرهنگی میان ایران و عثمانی مصطلحات دیوانی و نظامی دو دولت بوده است. یکی از این مصطلحات بلوک و بلوکباشی است که در عثمانی و ایران مورد استفاده قرار میگرفت. در زیر دو مدخل از دایره المعارف بزرگ اسلامی به قلم استاد علی اکبر دیانت …
بیشتر بخوانید »
بَیاضیْ‌زاده، کمال‌الدین احمد بن حسن (۱۰۴۴- ۱۰۹۸ ق / ۱۶۳۴-۱۶۸۷م)، از عالمان فقه و کلام در قلمرو دولت عثمانی. پدرش حسام‌الدین حسن بیاضی از عالمان بوسنی بود و ازاین‌رو، وی به بوسنوی و رومی نیز معروف شده است (محبی، ۱ /۱۸۱؛ خانجی، ۳۳؛ بروسه‌لی، ۱ / ۲۵۸). احمد در استانبول زاده …
بیشتر بخوانید »
بِیرامْ پاشا، یا بایرام پاشا (د ۱۰۴۸ق /۱۶۳۸م)، دولتمرد و صدراعظم دولت عثمانی در زمان فرمانروایی مراد چهارم، هفدهمین سلطان عثمانی (سل ۱۰۳۲-۱۰۵۰ ق /۱۶۲۳-۱۶۴۰ م). وی در استانبول متولد شد و مدارج ترقی را در تشکیلات ینی چریها پیمود و به مقام فرماندهی این سپاه نیز رسید (شیخی، ۱ …
بیشتر بخوانید »
بِیرَقْدار، عنوان و منصبی در سازمان نظامی دولت عثمانی. وظیفۀ بیرقدار (بایراقدار) که او را علمدار و سنجق‌دار نیز می‌نامیدند، حفظ و حمل پرچم در واحدهای نظامی منظم و نامنظم و نهادهایی که پرچم خاص داشتند، بوده است. سابقۀ این منصب گویا به عصر سلاجقۀ آسیای صغیر باز می‌گردد، اما …
بیشتر بخوانید »
پاشا، عنوان یا لقب دولتمردان عالی‌رتبۀ لشکری و کشوری در امپراتوری عثمانی که از جانب سلطان به آنان اعطا می‌شد. این عنوان در سراسر قلمرو امپراتوری از آناتولی و روم ایلی تا سرزمینهای عربی خاورمیانه و شبه جزیره و شمال افریقا و متصرفات اروپایی این دولت متداول بود. زمان شروع استعمال …
بیشتر بخوانید »
اَخی بابا، عنوان رئیس صنف دباغان و سراجان در امپراتوری عثمانی که گاه به رؤسای دیگر صنفها نیز اطلاق می‌شد (پاکالین، I/ ۲۹). گروهی را که از خلق کناره گرفته، و گوشه‌نشینی اختیار کرده بودند، ترکها به سبب زهد آنان بابا، یا دَدَه (پدر) می‌گفتند (هامر پورگشتال، I/ ۱۱۵) و در سازمان اخیها …
بیشتر بخوانید »
اَخی اِوْران، ابوالحقایق نصیرالدین محمودبن احمد (۵۶۶-۶۵۹ق/ ۱۱۷۱-۱۲۶۱م)، پیر صنف دباغان ترک و پایه‌گذار طریقت اخی لیق که در آناتولی به اخی اوران [۱]معروف است (مجدی، ۳۳؛ چاغاتای، ۴۱, ۴۹). اگرچه وی شخصیتی تاریخی است و گُلشهری سرایدۀ مثنوی «کرامات اخی اوران طاب ثراه» از اشنایی نزدیک خود با او یاد کرده (تشنر، ۳۱, ۳۴)، …
بیشتر بخوانید »
مطالعات عثمانی