تاریخ فکری فرهنگی

جودَت، عبداللّه‌،از بنیان‌گذاران‌ حزب‌ اتحاد و ترقی‌،از فعالان‌ جنبش‌ ترکهای‌ جوان‌ *، نویسنده‌، مترجم‌، پزشک‌ و شاعر. وی‌ در ۳ جمادی‌الاولی‌ ۱۲۸۶ در شهر عربگیرِ دیار بکر، در خانواده‌ای‌ کُرد به‌ دنیا آمد. در مدارس‌ نظامی شهر معمورهالعزیز (اِلازیغ‌) و استانبول‌ تحصیل‌ کرد. وی‌ در دوره تحصیل‌ در مدرسه طبیه …

بُسْتان‌زاده‌، خاندانی‌ از عالمان‌ عثمانی‌ در سده‌های‌ ۱۰-۱۱ق‌ / ۱۶-۱۷م‌. افراد این خاندان به دانش‌، قاضیگری و شیخ‌الاسلامی‌ معروفند: ۱. مصطفى‌افندی‌ (۹۰۴-۹۷۷ق‌ / ۱۴۹۹-۱۵۷۰م‌)، معروف‌ به‌ «بستان‌»، بنیادگذار خاندان‌ (ثریا، ۴ / ۳۷۶؛ بروسه‌لی‌، ۱ / ۲۵۳)، حنفی‌ مذهب‌ و ملقب‌ به‌ مصلح‌الدین‌ رومی‌ (علی‌ بن‌ بالی‌، ۳۹۵؛ ابن‌ عماد، …

بَیاضیْ‌زاده‌، کمال‌الدین‌ احمد بن‌ حسن‌ (۱۰۴۴- ۱۰۹۸ ق‌ / ۱۶۳۴-۱۶۸۷م‌)، از عالمان‌ فقه‌ و کلام‌ در قلمرو دولت‌ عثمانی‌. پدرش‌ حسام‌الدین‌ حسن‌ بیاضی‌ از عالمان‌ بوسنی‌ بود و ازاین‌رو، وی‌ به‌ بوسنوی‌ و رومی‌ نیز معروف‌ شده‌ است‌ (محبی‌، ۱ /۱۸۱؛ خانجی‌، ۳۳؛ بروسه‌لی‌، ۱ / ۲۵۸). احمد در استانبول‌ زاده‌ …

اَخی بابا، عنوان رئیس صنف دباغان و سراجان در امپراتوری عثمانی که گاه به رؤسای دیگر صنفها نیز اطلاق می‌شد (پاکالین، I/ ۲۹). گروهی را که از خلق کناره گرفته، و گوشه‌نشینی اختیار کرده بودند، ترکها به سبب زهد آنان بابا، یا دَدَه (پدر) می‌گفتند (هامر پورگشتال، I/ ۱۱۵) و در سازمان اخیها …

اُروچْ بِیک‌ (د پس از ۹۰۷ق‌/ ۱۵۰۱م‌)، فرزند عادل‌، یکی‌ از نخستین وقایع‌نگاران‌ دورۀ عثمانی‌. از زندگی‌ او آگاهی‌ چندانی‌ در دست نیست‌. از وقف‌ نامه‌ای‌ که‌ از وی‌ در بایگانی‌ نخست‌وزیری ترکیه‌ محفوظ است‌ (نک‍ : بلدیسنو، ۳۶۲، ۳۶۰) و نیز از «دیباچۀ» تواریخ‌ آل عثمان‌ بر می‌آید که‌ پدرش‌ ابریشم‌ فروش‌ بوده‌، و …

در تاریخ فکری و فرهنگی امپراتوری عثمانی سه شخصیت مشهور به اسعد افندی شناخته شده اند که در زیر به معرفی این سه شخصیت میپردازیم. نویسنده هر سه زندگینامه استاد علی اکبر دیانت است. اَسْعَدْ اَفَنْدی‌، محمد (۱۸ ربیع‌ الاول‌ ۱۲۰۴- ربیع‌ الاول‌ ۱۲۶۴ق‌/ ۶ دسامبر ۱۷۸۹- فوریۀ ۱۸۴۸م‌)، وقایع‌ نگار، …

اَبْدال، شاعر متصوّف تُرک، متخلّص به ابدال و معروف به «قره ابدال شمسی» (۱۲۴۴-۱۳۰۳ ق /  ۱۸۲۸-۱۸۸۶ م) که به زبان فارسی نیز شعر می‌سرود. وی در شهر قونیه و در خانواده‌ای فقیر زاده شد. نامش سلیمان و نام پدرش عثمانی بود (اینال، TDEA; 5 / 1768). به علت فقر در کودکی …

تَنْظیمات، یـا تنظـیـمـات خـیـریـه، نهضت نـوگـرایـی و اصلاح‌طلبی در ساختار سیاسی ـ حقوقی، فرهنگی و اجتماعی جامعۀ عثمانی در سدۀ ۱۳ق/ ۱۹م. دورۀ تنظیمات با صدور «خط همایون» یا «فرمان تنظیمات خیریه» در ۲۵ شعبان ۱۲۵۵ق/ ۳ نوامبر ۱۸۳۹م آغاز شد (دانشمند، IV/ ۱۲۲-۱۲۳؛ شاو، ۲/ ۱۱۵؛ IA, XI/ ۷۰۹)؛ اما …

جَمْعیَّتِ عِلْمیّۀ عُثْمانیّه، جمعیتی که در دورۀ تنظیمات (۱۲۵۵-۱۲۹۴ق / ۱۸۳۹-۱۸۷۷م) به‌‌کوشش گروهی از روشنفکران و اصلاح‌طلبان عثمانی برای انتشار و اشاعۀ علوم، فنون و فرهنگ جدید تشکیل شد. با آغاز نهضت نوگرایی و ایجاد اصلاحات در عثمانی ــ که دستاورد گران‌قدر عصر تنظیمات بود ــ نهادها و سازمانهایی نوپا با …