جَمْعیَّتِ عِلْمیّۀ عُثْمانیّه، جمعیتی که در دورۀ تنظیمات (۱۲۵۵-۱۲۹۴ق / ۱۸۳۹-۱۸۷۷م) بهکوشش گروهی از روشنفکران و اصلاحطلبان عثمانی برای انتشار و اشاعۀ علوم، فنون و فرهنگ جدید تشکیل شد. با آغاز نهضت نوگرایی و ایجاد اصلاحات در عثمانی ــ که دستاورد گرانقدر عصر تنظیمات بود ــ نهادها و سازمانهایی نوپا با …
بیشتر بخوانید »بایگانی/آرشیو برچسب ها : علی اکبر دیانت
بستانزاده؛ خاندان عالمخیز عثمانی
بُسْتانزاده، خاندانی از عالمان عثمانی در سدههای ۱۰-۱۱ق / ۱۶-۱۷م. افراد این خاندان به دانش، قاضیگری و شیخالاسلامی معروفند: ۱. مصطفىافندی (۹۰۴-۹۷۷ق / ۱۴۹۹-۱۵۷۰م)، معروف به «بستان»، بنیادگذار خاندان (ثریا، ۴ / ۳۷۶؛ بروسهلی، ۱ / ۲۵۳)، حنفی مذهب و ملقب به مصلحالدین رومی (علی بن بالی، ۳۹۵؛ ابن عماد، …
بیشتر بخوانید »بَکر سوباشی؛ شخصیت مشترک در تاریخ ایران و عثمانی
بَکْرِ سوباشی (صوباشی)، شحنۀ بغداد در دوران سلطان مراد چهارم، پادشاه عثمانی. از جزئیات زندگی بکر آگاهی چندانی در دست نیست. برخی از مآخذ او را رومیتبار و ساکن بغداد دانستهاند (محبی، ۱ / ۴۵۵). وی افزون بر فرماندهی نیروی ۱۲ هزار نفری از عزبها و ینیچریها در بغداد (راسم، ۲ …
بیشتر بخوانید »بلوک و بلوکباشی؛ دو اصطلاح مشترک بین ایران و عثمانی
از مهمترین حوزه های اشتراکات فرهنگی میان ایران و عثمانی مصطلحات دیوانی و نظامی دو دولت بوده است. یکی از این مصطلحات بلوک و بلوکباشی است که در عثمانی و ایران مورد استفاده قرار میگرفت. در زیر دو مدخل از دایره المعارف بزرگ اسلامی به قلم استاد علی اکبر دیانت …
بیشتر بخوانید »بیاضیزاده؛ عالم حنفی ماتریدی
بَیاضیْزاده، کمالالدین احمد بن حسن (۱۰۴۴- ۱۰۹۸ ق / ۱۶۳۴-۱۶۸۷م)، از عالمان فقه و کلام در قلمرو دولت عثمانی. پدرش حسامالدین حسن بیاضی از عالمان بوسنی بود و ازاینرو، وی به بوسنوی و رومی نیز معروف شده است (محبی، ۱ /۱۸۱؛ خانجی، ۳۳؛ بروسهلی، ۱ / ۲۵۸). احمد در استانبول زاده …
بیشتر بخوانید »بایرام پاشا، صدراعظم برآمده از ینیچریگری
بِیرامْ پاشا، یا بایرام پاشا (د ۱۰۴۸ق /۱۶۳۸م)، دولتمرد و صدراعظم دولت عثمانی در زمان فرمانروایی مراد چهارم، هفدهمین سلطان عثمانی (سل ۱۰۳۲-۱۰۵۰ ق /۱۶۲۳-۱۶۴۰ م). وی در استانبول متولد شد و مدارج ترقی را در تشکیلات ینی چریها پیمود و به مقام فرماندهی این سپاه نیز رسید (شیخی، ۱ …
بیشتر بخوانید »بیرقداری، وظیفهای نمادین اما مهم
بِیرَقْدار، عنوان و منصبی در سازمان نظامی دولت عثمانی. وظیفۀ بیرقدار (بایراقدار) که او را علمدار و سنجقدار نیز مینامیدند، حفظ و حمل پرچم در واحدهای نظامی منظم و نامنظم و نهادهایی که پرچم خاص داشتند، بوده است. سابقۀ این منصب گویا به عصر سلاجقۀ آسیای صغیر باز میگردد، اما …
بیشتر بخوانید »تاریخ پسوند پاشا؛ از سلجوقیان تا مصطفی کمال پاشا
پاشا، عنوان یا لقب دولتمردان عالیرتبۀ لشکری و کشوری در امپراتوری عثمانی که از جانب سلطان به آنان اعطا میشد. این عنوان در سراسر قلمرو امپراتوری از آناتولی و روم ایلی تا سرزمینهای عربی خاورمیانه و شبه جزیره و شمال افریقا و متصرفات اروپایی این دولت متداول بود. زمان شروع استعمال …
بیشتر بخوانید »اخی اِوران؛ پایهگذار طریقت اخیلیق در آناتولی
اَخی اِوْران، ابوالحقایق نصیرالدین محمودبن احمد (۵۶۶-۶۵۹ق/ ۱۱۷۱-۱۲۶۱م)، پیر صنف دباغان ترک و پایهگذار طریقت اخی لیق که در آناتولی به اخی اوران [۱]معروف است (مجدی، ۳۳؛ چاغاتای، ۴۱, ۴۹). اگرچه وی شخصیتی تاریخی است و گُلشهری سرایدۀ مثنوی «کرامات اخی اوران طاب ثراه» از اشنایی نزدیک خود با او یاد کرده (تشنر، ۳۱, ۳۴)، …
بیشتر بخوانید »زندگینامه کوتاه ارطغرل، نیای عثمانیان
اَرْطُغْرُل (۵۹۰-۶۸۰ یا ۶۸۴ق/ ۱۱۹۴-۱۲۸۱ یا ۱۲۸۵م)، فرزند سلیمان بن قیِ الپ، پدر عثمان غازی (بنیانگذار سلسلۀ عثمانی). از جزئیات زندگانی و نیز تاریخ تولد و درگذشت او آگاهی دقیقی در دست نیست. برخی درگذشت او را در ۶۸۰ق، در ۹۰ سالگی (قره چلبی، ۳۳۹؛ سامی، ۲/ ۸۳۳؛ آصاف، ۲/ ۲۸)، …
بیشتر بخوانید »