از مهمترین حوزه های اشتراکات فرهنگی میان ایران و عثمانی مصطلحات دیوانی و نظامی دو دولت بوده است. یکی از این مصطلحات بلوک و بلوکباشی است که در عثمانی و ایران مورد استفاده قرار میگرفت. در زیر دو مدخل از دایره المعارف بزرگ اسلامی به قلم استاد علی اکبر دیانت …
بیشتر بخوانید »
بِیرامْ پاشا، یا بایرام پاشا (د ۱۰۴۸ق /۱۶۳۸م)، دولتمرد و صدراعظم دولت عثمانی در زمان فرمانروایی مراد چهارم، هفدهمین سلطان عثمانی (سل ۱۰۳۲-۱۰۵۰ ق /۱۶۲۳-۱۶۴۰ م). وی در استانبول متولد شد و مدارج ترقی را در تشکیلات ینی چریها پیمود و به مقام فرماندهی این سپاه نیز رسید (شیخی، ۱ …
بیشتر بخوانید »
بِیرَقْدار، عنوان و منصبی در سازمان نظامی دولت عثمانی. وظیفۀ بیرقدار (بایراقدار) که او را علمدار و سنجق‌دار نیز می‌نامیدند، حفظ و حمل پرچم در واحدهای نظامی منظم و نامنظم و نهادهایی که پرچم خاص داشتند، بوده است. سابقۀ این منصب گویا به عصر سلاجقۀ آسیای صغیر باز می‌گردد، اما …
بیشتر بخوانید »
پاشا، عنوان یا لقب دولتمردان عالی‌رتبۀ لشکری و کشوری در امپراتوری عثمانی که از جانب سلطان به آنان اعطا می‌شد. این عنوان در سراسر قلمرو امپراتوری از آناتولی و روم ایلی تا سرزمینهای عربی خاورمیانه و شبه جزیره و شمال افریقا و متصرفات اروپایی این دولت متداول بود. زمان شروع استعمال …
بیشتر بخوانید »
اَرْطُغْرُل (۵۹۰-۶۸۰ یا ۶۸۴ق/ ۱۱۹۴-۱۲۸۱ یا ۱۲۸۵م)، فرزند سلیمان بن قیِ الپ، پدر عثمان غازی (بنیان‌گذار سلسلۀ عثمانی). از جزئیات زندگانی و نیز تاریخ تولد و درگذشت او آگاهی دقیقی در دست نیست. برخی درگذشت او را در ۶۸۰ق، در ۹۰ سالگی (قره چلبی، ۳۳۹؛ سامی، ۲/ ۸۳۳؛ آصاف، ۲/ ۲۸)، …
بیشتر بخوانید »
اَسْعَدْ پاشا، احمد (۱۲۴۴ – ۱۲۹۲ق/ ۱۸۲۸ – ۱۸۷۵م)، از رجال مشهور لشکری و صدراعظم عثمانی در دورۀ سلطنت سلطان‌عبدالعزیز (۱۲۷۸-۱۲۹۳ق/ ۱۸۶۱-۱۸۷۶م). پدرش محمدآقا از مأموران نظامی عثمانی در جزیره ساقز (کیوس یونانی) بود و احمد اسعد در همانجا دیده به جهان گشود. دریادار خلیل رفعت پاشا، هنگام بازدید از جزیرۀ …
بیشتر بخوانید »
اِسْماعیل پاشا نِشانْچی (مق ۱۱۰۱ق/ ۱۶۹۰م)، صدراعظم سلطان سلیمان دوم عثمانی. تاریخ تولد اسماعیل دانسته نیست، اما از آنجا که هنگام مرگ، ۷۰ ساله بوده (عثمان‌زاده، ۱۱۴)، می‌توان گفت که در حدود سال ۱۰۳۱ق متولد شده است. از خانواده و تبار وی نیز هیچ آگاهی در دست نیست. او اصلاً از …
بیشتر بخوانید »
اَسْهام، جم‍‍ع سهم به معنی بخش و حصّه، اما در معنی خاص، اصطلاحی است مالی در دولت عثمانی در مفهوم اوراق قرضه و اسناد خزانه که به صورت تعهد نامه، اسکناس و یا مقرری سالانه واگذار می‌شد. اسهام در اوایل سلطنت مصطفی سوم (ح ۱۱۷۱-۱۱۸۷ق/ ۱۷۵۷-۱۷۷۳م) رواج یافت. در ۱۱۸۲ق چون هزینۀ …
بیشتر بخوانید »
اَشْکِنْجی، یا اَشکینجی، اَشکنُجی، اصطلاحی در سازمان نظامی دولت عثمانی، به معنی سرباز آمادۀ رزم؛ همچنین نام سپاهی مرکب از افراد تعلیم دیده به سبک اروپایی در دوران محمود دوم (سل ۱۲۲۳-۱۲۵۵ ق / ۱۸۰۸- ۱۸۳۹ م). کلمۀ اَشکن یا اشکین به معنی دوان، روان و اسب تندرو (کاشغری، ۱۰۰؛ …
بیشتر بخوانید »
حَمْزه‌حامِدْ پاشا، مشهور به توقیعی و نشانچی (ح ۱۱۱۳-۱۱۸۳ ق/ ۱۷۰۱-۱۷۷۰ م)، دولتمرد و صدراعظم عثمانی در دورۀ سلطنت مصطفى سوم، بیست و ششمین سلطان عثمانی (سل ۱۱۷۱-۱۱۸۸ ق/ ۱۷۵۷-۱۷۷۴ م). حمزه‌حامد در استانبول متولد شد. پدرش احمدآغا از بازرگانان قصبۀ دَوَلی‌حصار، از توابع شهر نیده / نکیده بود (جاوید، ۸؛ …
بیشتر بخوانید »
مطالعات عثمانی