مطالعات عثمانی
پایگاه مطالعات عثمانی: ژان باپتیست وان مور یا ژان باپتیست ون‌مور (۹ ژانویه ۱۶۷۱ والنسین – ۲۲ ژانویه ۱۷۳۷، استانبول)، نقاش فرانسوی تبار فلاندری بود که به خاطر نقاشی‌های صحنه، پرتره و بناهای تاریخی‌اش مشهور است.
ون‌مور که در سال ۱۶۹۹ در همراهی سفیر فرانسه مارکی دو فریول به استانبول آمد، مراسم پذیرش سفیر توسط عثمانی و استانبول عصر لاله را با تمام جزئیات نقاشی کرد. او با مجموعه «آلبوم لباس عثمانی» خود که متشکل از صد و دو تابلو بود در اروپا شناخته شد. این تابلوها به شیوه گراور تکثیر شده بودند. مارکی دو فریول نقاشی هایی را که به ون‌مور سفارش داده بود، پس از بازگشت به پاریس به عنوان یک آلبوم گراوری منتشر کرد. این آلبوم در سراسر اروپا توجهات زیادی را به خود جلب کرد، چاپ های ترجمه شده از آن منتشر شد و الهام بخش هنرمندان دیگر بود.
کسانی که بعد از مارکی دو فریول به عنوان سفیرفرانسه در عثمانی خدمت می کردند (کنت دس آلورس، مارکی دو بوناک، ویکومت دِ آندریل و مارکی دی ویلنو) نیز نقاشی‌های زیادی را به ون‌مور سفارش دادند. پس از بازگشت به فرانسه، سفیر دو بوناک دستاوردها و مهارت ون‌مور در نقاشی را نزد پادشاه فرانسه، لوئی چهاردهم تمجید کرد و پیشنهاد کرد که عنوانی به او داده شود. به این ترتیب، ون‌مور عنوان “نقاش خاص پادشاه در شرق” توسط شاه لوئی چهاردهم را دریافت کرد.
این هنرمند تا پایان عمر در استانبول ماند و در سال ۱۷۳۷ در گالاتا درگذشت.
زندگی
او در سال ۱۶۷۱ در والنسین در شمال فرانسه به دنیا آمد. مادرش ماری آن لبرون و پدرش سیمون ون‌مور نجار بود. ژان باپتیست ون‌مور بین شش خواهر و برادر بزرگترین آنها بود. اطلاعات کمی در مورد دوران جوانی ون‌مور وجود دارد. تصور می شود که او از ژاک – آلبرت ژرین که معلم آنتوان واتو بود، درس نقاشی گرفت. در سال ۱۶۹۹ به پاریس رفت و با جلب توجه کنت دو فریول، تحت حمایت او قرار گرفت.
هنگامی که کنت دو فریول در سال ۱۶۹۹ به عنوان سفیر در استانبول منصوب شد، ون‌مور را نیز به همراه خود به عثمانی برد. فریول به او مأموریت داد تا عثمانی ها را با لباس های سنتی‌شان ترسیم کند. این هنرمند علاوه بر آثاری که به زندگی سیاسی سفیر می پرداخت، عمدتاً آثاری با موضوع استانبول تولید می‌کرد. در این نقاشی‌ها مناظر، زندگی مردم استانبول، صحنه‌های مربوط به کاخ‌های عثمانی و مراسم پذیرش سفرا وجود داشت.
مجموعه ۱۰۰ قطعه گراور شده از این نقاشی ها که سفیر در بازگشت به پاریس با خود به همراه آورده بود، در سال ۱۷۱۲ در فرانسه با نام «مجموعه ۱۰۰ نقاشی گراور شده برای معرفی کشورهای حوزه لونت» منتشر شد و مورد توجه بسیاری قرار گرفت. این اثر توسط مهندسی به نام لی های چاپ شد. نسخه های جعلی آن به سرعت در بازارهای ایتالیا و آلمان عرضه شد و بعدها نسخه های ترجمه شده از اثر اصلی در انگلیس و اسپانیا منتشر شد. این آلبوم الهام بخش بسیاری از هنرمندان مانند آنتوان واتو، فرانسیس اسمیت و آنتونیو گواردی بوده است. ون‌مور بعدها مجموعه دیگری به نام Estampes orientales (گراورهای شرقی) منتشر کرد. با این مجموعه بود بود که این هنرمند به عنوان یک نقاش در اروپا شناخته شد.
ون‌مور به همراه سفیر کنت دو فریول به پاریس بازنگشت و تا پایان عمر در استانبول ماند و در معیت سایر سفرای فرانسه که در استانبول خدمت می کردند قرار گرفت. در این دوره، این هنرمند به دستور مارکی دو بوناک، سفیر فرانسه، مجموعه‌ای از نقاشی‌ها را برای ارائه به وزارت نیروی دریایی فرانسه ترسیم کرد که روش‌های ماهیگیری ترک‌ها را نشان می‌داد. ون‌مور برخی سفارشات مبنی بر ترسیم پرتره و مراسم استقبال از سفرای کشورهای دیگر را نیز قبول می‌کرد، از جمله، تعدادی از تابلوهایی که در آنها مراسم پذیرش بالیوهای ونیزی به تصویر کشیده شده، هنوز در سرکنسولگری ایتالیا در بیگ اوغلو موجود است. تابلوی ون‌مور که پذیرش سفیر، ویکومت د آدرزل در کاخ توپقاپی را به تصویر می‌کشد، اکنون در موزه هنر بوردو قرار دارد.
سفیر هلند، کورنلیس کالکوئن، که در سال ۱۷۲۷ به استانبول آمد، علاقه زیادی به آثار ون‌مور نشان داد و با گردآوری مجموعه ای از آثار او آنها رابه عنوان یک مجموعه به موزه دولتی آمستردام منتقل شد. آثار ون‌مور که توسط کورنلیس کالکوئن، سفیر هلند گردآوری شده بود، در سال ۱۹۷۸ در مرکز فرهنگی آتاتورک در استانبول به نمایش گذاشته شد.
ون‌مور در سال ۱۷۲۵ عنوان “نقاش دائمی پادشاه در حوزه لونت” (Peintre Ordinaire du Roy en Levant) را دریافت کرد. او اولین هنرمند فرانسوی است که این عنوان را دریافت کرده است.
ون‌مور علاوه بر به تصویر کشیدن دیدار سفیران با پادشاه یا وزیراعظم، مراسم و رژه های باشکوه، همچنین بندر استانبول، بسیاری از زوایای تنگه بسفر، سماع دراویش مولوی، رقص، آرایش و استحمام زنان ترک را نیز نقاشی کرده است. از آثار او درباره استانبول می توان به صراف، عروسی یونانی، تفریحات یونانی ها در فضای باز، پرتره سربازان آلبانیایی، پاترونا خلیل، چاوش، پادشاه، عروسی ترکی و غذای دراویش مولوی اشاره کرد.
این هنرمند همچنین شاهد شورش پاترونا خلیل در سال ۱۷۳۰ بود. نقاشی پاترونا خلیل با دوستانش یکی از جالب ترین اسناد تاریخ عثمانی قرن هجدهم است و در موزه دولتی آمستردام به نمایش گذاشته شده است.
ون‌مور که در سال ۱۷۳۷ در گالاتا درگذشت، در استانبول به خاک سپرده شد. درگذشت این هنرمند که از چهره های مهم آن دوره بود، در خارج از استانبول نیزغم و اندوه فراوانی را برانگیخت و در روزنامه فرانسوی مرکور دِ فرانس مقاله یادبودی برای وی منتشر شد. اگرچه اسناد زیادی وجود دارد که نشان میدهد مقبره ون‌مور در باغ کلیسای سنت لوئیس در استانبول، در محدوده کنسولگری سابق فرانسه در گالاتا و در کنار مقبره بارون دو سالانیاک واقع شده است، اما هیچ نشانه دقیقی برای مقبره وی وجود ندارد.
نقاش سفیر
از قرن هجدهم، نقاشان و جهانگردان زیادی از اروپا به سرزمین‌های عثمانی آمدند. به خصوص از طریق سفارت فرانسه و بریتانیا، نقاشان مهمی به استانبول آمده و آثاری را از تنگه بوسفر تولید کردند. نقاشان سفیر با تهیه مجموعه‌ای از نقاشی‌ها، پانوراما و آلبوم‌های لباس مربوط به زندگی و بناهای تاریخی عثمانی، بازار هنر را به همراه سفرا و دیپلمات‌ها هدایت می‌کردند. ون‌مور نیز یکی از نقاشانی است که از طریق سفارت فرانسه در این شهر ساکن شده و تا آخر عمر در استانبول ماندگار شد.
نقاشان سفیر به ویژه مراسم پذیرش سفرا توسط عثمانی را به تصویر می کشیدند. در امپراتوری عثمانی، پذیرش فرستادگان مسلمان و مسیحی توسط وزیر اعظم و پادشاه منوط به پروتکل خاصی بود و بسیاری از نویسندگان اروپایی که همراه سفرا بودند این پروتکل را به تفصیل توضیح داده و نقاشانی که سفرا با خود می آوردند نیز این مراسم را به تصویر می‌کشیدند. به نظر می‌رسد دلیل اصلی فریول برای آوردن ون‌مور با خود به استانبول ضبط لحظه حضور او در برابر پادشاه آن دوره، محمود دوم باشد، اما این امر صورت نگرفت، زیرا سفیر توسط پادشاه به حضور پذیرفته نشد. فریول در ژانویه ۱۷۰۰ توسط وزیر اعظم پذیرفته شد.
اگرچه ون‌مور نتوانست پذیرش اولین رئیس خود، فریول را نقاشی کند، اما در طول سی و هفت سال تا زمان مرگش در سال ۱۷۳۷ با سفیران مختلفی کار کرد و توانست پذیرش برخی از آنها را به تصویر بکشد.
ون‌مور نه تنها مراسم پذیرش سفرای فرانسه، بلکه دیگر سفرای اروپایی را نیز به تصویر کشید. مهمترین آنها سفیر هلند کورنلیس کالکوئن است که با همراهان خود در ۷ می ۱۷۲۷ به استانبول آمد. کالکوئن از ون‌مور خواست تا تصاویری از زندگی روزمره ترک ها را نیز به تصویر بکشد. مجموعه چهار عددی تابلوی پذیرش سفیربالیوی ونیز در موزه پرا در استانبول به نمایش گذاشته شده است.
آلبوم لباس
آلبوم‌های لباس که بخش‌هایی از دولت، کاخ، ساختار نظامی و اجتماعی عثمانی و به‌ویژه افراد متعلق به این طبقات را ارائه می‌دهند، به‌ویژه با ویژگی‌های مستند خود، جایگاه مهمی در هنر نقاشی عثمانی دارند. این آلبوم ها که اکثرا توضیحاتی به زبان خارجی دارند، بیان امروزی عکس‌های مدلینگ هستند. چهره‌های مورد بحث با ویژگی های لباس متمایز به تصویر کشیده شده اند. محتوای غنی آلبوم ها نیز با توضیحات مکتوب زیر آنها بسیار مورد توجه قرار گرفته است. بدیهی است که اینها برای افرادی تهیه شده است که می خواهند جامعه عثمانی را با تمام جزئیات آن بشناسند یا معرفی کنند.
ون‌مور آلبومی متشکل از صد و دو نقاشی برای اولین رئیس خود، دو فریول، که با وی به استانبول آمده بود، آماده کرده بود. نقاشی های آلبوم را می توان در سه عنوان اصلی بررسی کرد: پرتره های گروهی، تک پیکرها و صحنه های داخلی. در ترکیب‌بندی‌های تک پیکر، مردان و زنان از ملیت‌های مختلف ساکن در امپراتوری عثمانی و مقامات کاخ عثمانی به تصویر کشیده شده‌اند، زنان و دراویش در صحنه‌های داخلی نقش داشته‌اند و چهره‌هایی که سنت‌ها و آیین‌های مختلف را انجام می‌دهند در پرتره‌های گروهی به تصویر کشیده شده‌اند. فریول پس از بازگشت به کشورش، این نقاشی ها را به صورت گراور چاپ کرد، اما محل نگهداری آثار اصلی امروز مشخص نیست.
این نقاشی های کوچک که توسط فریول برای ون‌مور سفارش داده شد، اولین بار توسط مهندس لی های در سال های ۱۷۱۲-۱۷۱۳ منتشر شد. این آلبوم که به اختصار “Recueil Ferriol” نامیده شد، برای دومین بار در سال ۱۹۱۴ و برای سومین بار در سال ۱۹۱۵ منتشر شد. بخش مقدماتی بیست و شش صفحه ای که تصاویر را توصیف می کرد به نسخه ۱۹۱۵ اضافه شد. همچنین مشخص است که این کتاب در سال ۱۷۱۷ در نورنبرگ، در سال ۱۷۲۳ در آمستردام، در سال ۱۷۴۶ در پاریس و در سال ۱۷۶۹ در لندن منتشر شد.
نسخه ۱۹۱۵ آلبوم به ترکی ترجمه و در سال ۱۹۸۰ با عنوان لباس های عثمانی منتشر شد. در سال ۲۰۱۴، نسخه‌ای از اثر توسط معاونت فرهنگی شهرداری کلانشهر استانبول با نام «آلبوم لباس عثمانی با نقاشی‌های ون‌مور، نقاش عصر لاله» منتشر شد.
آلبوم ون‌مور از این جهت اهمیت زیادی دارد که پیشگام تورکواری (Turquerie) به معنای تحت تاثری بودن از سبک زندگی ترکی است که سال‌ها تحت تأثیر آن در اروپا بوده است و زندگی عثمانی را با تمام سرزندگی‌اش آشکار می‌کند. ۱۰۲ طرح این اثر که با دغدغه غربی‌ها برای درک شرق تهیه شده است با توضیحات مفصل فریول، سفیر آن دوره همراه است. از این حیث، آلبوم به عنوان گزارش اطلاعاتی دوره خود نیز محسوب می‌شود. تصاویر آلبوم بعداً به عنوان کارت پستال چاپ شد. لباس های گلدوزی شده در آثار ژان باپتیست ون‌مور برای مستندسازی فرهنگ و سلسله مراتب دولتی در داخل دولت مورد استفاده قرار گرفت. تهیه چنین مستنداتی مهم بود تا سفارتخانه‌ها بتوانند آداب و رسومی را که در مراسم رسمی و غیر رسمی پدید می آید درک کرده و آنها را به سرزمین خود منتقل کنند.
سفیران پس از فریول همچنان به سفارش نقاشی های مشابه به ون‌مور ادامه دادند. به‌ویژه سفرا خواستار پرتره‌های خود از او بودند و تقریباً اصرار داشتند که نقاشی‌های او که زندگی استانبولی را به تصویر می‌کشد داشته باشند. با توجه به چنین تقاضاهای زیاد، فرض بر این است که ون‌مور با استخدام چند هنرمند محلی در کارگاه خود، به رساندن این سفارشات اهتمام ورزیده است.
اهمیت
ون‌مور تنها نقاش شرق شناس است که شاهد عصر لاله در امپراتوری عثمانی بوده است. بنابراین او توانست با قلم مو پرزرق و برق ترین دوران امپراتوری عثمانی را به بوم منتقل کند. در عین حال، او یکی از اولین نقاشانی بود که در داخل کاخ روی بوم نقاشی کشید و توانست نه تنها زندگی روزمره امپراتوری عثمانی، بلکه زندگی کاخ را نیز به تصویر بکشد. ژان باپتیست ون‌مور لباس ها و تمام ظرافت های زندگی روزمره را در آثارش به کار برد.
مکتب ون‌مور
همانطور که در میان آثار این هنرمند نقاشی هایی که از نظر ارزش هنری نمونه‌ای از آثار پیشرفته به شمار می آیند، آثاری دیده می شوند که از نظر بافت رنگ، نظم ترکیب بندی و بیان فیگوراتیو کیفیت ضعیف‌تری دارند. وقتی نقاشی‌ها به طور کلی بررسی و از نظر فنی با یکدیگر مقایسه می شوند، نقش آفرینی افراد مختلف به چشم می آید. در این زمینه ادعا می‌شود، ون‌مور در استانبول کارگاهی داشته و نقاشان محلی را در آنجا استخدام می کرده است. وقتی نقاشی های گروه‌هایی که با توجه به موضوعاتشان رسم شده‌اند، از نظر فنی با هم مقایسه می‌شوند، مشخص می‌شود که کدام نقاشی ها توسط ون‌مور ترسیم شده‌اند و روی کدام نقاشی ها افراد دیگری کار کرده‌اند.
مطالب مرتبط:
