نمونه‌ای از یک مردم‌نگاری در دوره عثمانی: عروسی در ترکیه

پایگاه مطالعات عثمانی: ایروین جمیل شیک، نسخه پژوه و تاریخ پژوه شناخته شده ترک در آخرین نوشته خود در سایت فرهنگی “K24” به معرفی کتابی آلمانی زبان در خصوص مطالعات مردم‌شناختی متعلق به دوره عثمانی پرداخته است که در زیر ترجمه آن را تقدیم خوانندگان پایگاه مطالعات عثمانی می‌کنیم:

برخی مرا متهم به مخالفت با دوره جمهوریت میکنند اما حاشا من الحضور. از آنجا که هیچ جایگزین مناسبی برای جمهوریت نیست پس به رغم انتقاداتی که داریم چاره ای جز جمهوریت نیز نخواهیم داشت. اما ترکیه دوره جمهوریت چه از منظر شرایطی که وضعیت دوره تاسیس آن تحمیل میکرد و چه به دلیل تمایلات فردی گروه موسسان آن دارای نگاه های محدد و بسته بوده است. به دلیل همین نگاه محدود نیز معتقدم که آنها غنای فرهنگی جامعه ای که به دست گرفته بودند را از میان بردند. علاوه بر این در حالی که نسل تاسیسگر جمهوریت شخصیت هایی فرهنگی و جهان اندیش بودند اما نسل پس از آنها در بدترین معنای کلمه انسانهایی با دیدهای محدود و فضای ذهنی روستایی بودند. از این رو غنای فرهنگی عثمانی نسل به نسل به سوی نابودی گذاشته شد به طوری که اگر میخواهیم این نابودی را فهم کنیم میتوانیم به گروه جاهلانی که امروزها “نوعثمانی‌گری” را در حال تحمیل کردن هستند نگاه کرد.

در این نوشته میخواهم کتابی را معرفی کنم که بر اساس آن میتوان غنای فرهنگی نابود شده دوره عثمانی در دوره جمهوریت را پیش چشم گذاشت. این اثر کتاب “Hochzeitsbräuche in der Türkei ” (عروسی در ترکیه) اثر تئوفیل لوبل (Theophil Löbel) است که در سال ۱۸۹۷ به زبان آلمانی در آمستردام منتشر شده است. من این کتاب را در دهه نود با هزار زحمت و سحتی از آرشیو انتشاراتی تعطیل شده اش به دست آوردم اما اکنون نسخه افست از چاپ اولش و نسخه پی دی اف اش در دسترس است.

نویسنده کتاب، تئوفیل لوبل در صفحه مشخصات کتاب با عنوان “مفتس اداره سانسور در وزارت معارف امپراتوری عثمانی و عضو انجمن لیپزیک-هال” () معرفی شده است. در مورد نویسنده اطلاعات دیگری به دست نیاورده ام اما او در مقدمه اش بر کتاب خود را “یک پروسیایی متولد رومانی” معرفی میکند. جان استراوئوس در مقاله ای به مناسبتی او را متولد ۱۸۹۵ در منطقه شمال رومانی معرفی میکند.

از دیگر نوشته های لوبول میتوان به کتاب های “عناصر ترکی، عربی و فارسی در زبان رومانی”[۱] (۱۸۹۴)، “لغتنامه جیبی آلمانی – ترکی”[۲] (۱۸۸۸)، ترجمه نمایشنامه سرگذشت وزیر خان لنکران از میرزا فتحعلی آخوندزاده که تحت عنوان “وزیر لنکران: نمایشنامه ای ترکی در چهار پرده”[۳] منتشر شده است(۱۸۹۳) و “ریش در میان مسلمانان”[۴] (۱۹۰۰) اشاره کرد. در ابتدای کتاب مورد بحث ما در میان آثار نویسنده از کتابی با عنوان “زن ترک و حیات خانوادگی در میان ترکان”[۵] (۱۸۹۶) نیز یاد میشود که البته من نتوانستم در هیچ کتابخانه و کاتالوگی نشانی از آن پیدا کنم.

کتاب “عروسی در ترکیه” در ابعاد ۱۹در۱۳ با ۲۹۸ صفحه متن اصلی و ۱۸ صفحه مقدمه منتشر شده است. در ابتدای کتاب شرقشناس مشهور مجارستانی هرمان آرمینیوس وامبری مقدمه ای با عنوان “مطالعات قوم شناختی در ترکیه” نوشته است.

بخش های مختلف کتاب نیز عبارتند از: ۱) مسلمانان (ترکان، عربها، بدویان و مصری ها)، ۲)چرکسان، ۳)کردان، ۴)ارامنه، ۵)روم‌ها-یونانیان، ۶)آرناوطان، ۷)مقدونی‌ها-اولاخها، ۸)بلغارها، ۹)صرب‌ها، ۱۰)آلبانیایی‌ها، ۱۱) یهودیان، ۱۲) ایزدی‌ها.

در ادامه به بخشی از فصل مربوط به رسوم عروسی در میان کردان اشاره میکنیم:

“کردان ترک (یعنی عثمانی) که از نسل کاردوک ها، کرتی ها و یا کوردین های باستان هستند در مناطق شرقی ترکیه آسیایی زندگی میکنند. زنانشان به نسبت سایر اقوام شرقی از آزادی بیشتری برخوردارند و مانند مردانشان انسانی جسور به شمار می آیند. از نمونه های این جسارت “قارا فاطمه” است که از اهالی کردان روانداز در منطقه توروس بود و به هنگام جنگ کریمه در همان روزهای نخست جنگ به سوی استانبول حرکت میکند و با جمع آوری یگان های از هم پاشیده باعث شکل گیری مقاومت در برابر روسها شده و این یگان ها را تحت امر پادشاه قرار میدهد.

زنان و دختران کرد عموما محجبه نیستند. به صورت استثنایی زنان عشیرت های ثروتمند و اصیل سرشان را با پارچه ای سخ رنگ میپوشانند. از آنجا که مردان کرد کم کارمیکنند و اکثرا نیز یا در حال شکارند و یا مشغول جنگ، اکثر کارهای خانه و مزرعه بر عهده زنان است. از آنجا که هیزم کم پیدا میشود اصلی ترین کارشان نیز درست کردن سوخت با استفاده تفاله های حیوانی است. اگر دختری چنین توانایی و معلوماتی نداشته باشد شوهری هم پیدا نخواهد کرد.

سن ازدواج برای دختران عموما بین ۱۴ و ۱۶ سال و برای پسران بین ۱۶ تا ۲۰ سال است. از آنجا که به هنگام ازدواج محبت دو طرفه از اهمیت بالایی برخوردار است موارد فراوانی وجود دارد که بدون تصویب والدین دختر او با پسر فرار کرده ااست.

زمانی که مرد جوان دختر مورد نظر خود را انتخاب کند و والدینش نیز آن را تایید کنند، مادش به همراه چند زن آشنا راهی خانه عروس مدنظر میشوند. پس از آن که دختر زیر نظر گرفته شد مساله با مادر او در میان گذاشته میشود. اگر دو مادر با هم به تفاهم برسند در عرض چند روز تمام نزدیکان دو طرف به خانه داماد دعوت میشوند. طبیعتا زنان در این مراسم حاضر نمی‌شوند. پدر داماد در حضور همه خواستگاریشان از دختر را اعلام میکند. از آنجا که پدر دختر اساسا با این مساله موافقت داشته است که در مراسم حاضر شده است طبیعتا اعلام مواففت میکند. به این ترتیب نیز نشان نامزدی، تاریخ عروسی و جهیزیه مشخص میشود.

جهیزیه عروس متشکل از اشیای زینتی، لباس و لوازم منزل است. داماد نیز در مقابل به والدین دختر یا به برادران او ۵ تا ۵۰ لیره ترک شیربها پرداخت میکند. اما از آنجا که نقدینگی در میان کردها کم است برای همین این مبلغ با اعطای مورادی همچون گوسفند، اسب، گاو و یا گاومیش تادیه میشود. این مبلغ پس از شب زفاف، یعنی شبی که باکرگی دختر اثبات شود تقدیم خانواده او میشود.

در مراسم نامزدی هیچ جشنی گرفته نمیشود. فقط ضوری است که حتما شربت خورده شود. دوره نامزدی بین ۸ روز تا یک ماه است و نباید از این میزان بیشتر شود.

در آستانه عروسی نزدیکان و میهمانان در نزد عروس و داماد جمع میشوند اما زنان و مردان جدای از هم مینشینند و با همراهی موسیقی و رقص به صحبت می پردازند.

…

کتاب به همین ترتیب ادامه پیدا میکند و در بخش های بعدی نیز در مورد هر کدام از گروه های قوی بالا توضیح میدهد. اگرچه اثر با استانداردهای امروزین شاید کتابی علمی به نظر نرسد اما در هر حال کتابی جذاب است. امیدوارم به زودی به ترکی نیز ترجمه شود.

در همین‌باره بخوانید:

[۳] Der Vezier von Lenkoran: Türkische Komödie in vier Aufzügen

[۴] La barbe chez les musulmans

[۵] La femme turque et la vie de famille chez les Turcs

نمونه‌ای از یک مردم‌نگاری در دوره عثمانی: عروسی در ترکیه

در همین‌باره بخوانید:

نوشته های مشابه

همچنین ببینید

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ