مطالعات عثمانی
اُروچْ بِیک (د پس از ۹۰۷ق/ ۱۵۰۱م)، فرزند عادل، یکی از نخستین وقایع‌نگاران دورۀ عثمانی. از زندگی او آگاهی چندانی در دست نیست. از وقف نامه‌ای که از وی در بایگانی نخست‌وزیری ترکیه محفوظ است (نک : بلدیسنو، ۳۶۲، ۳۶۰) و نیز از «دیباچۀ» تواریخ آل عثمان بر می‌آید که پدرش ابریشم فروش بوده، و اروچ خود در ادرنه زاده شده است (نک : بانارلی، ۴۹۹؛ بابینگر، ۲۳؛ IA, IX/ 418). تاریخ تولد و درگذشت وی نیز روشن نیست. باتوجه به همان وقف‌نامه که دارای تاریخ ۹۰۵ق (بلدیسنو، ۳۶۳). است و نیز با توجه به نوشته‌های نسخۀ تواریخ آل عثمان موجود در کتابخانۀ مانیسا که رویدادها را تا ۹۰۷ق آورده (IA، همانجا)، می‌توان چنین احتمال داد که او تا این سالها زنده بوده، و در روزگار سلطان محمد دوم (حک ۸۵۰ -۸۸۶ق) و پسرش بایزید دوم (حک ۸۸۶-۹۱۸ق) می‌زیسته است (بانارلی، همانجا).
تواریخ آل عثمان که به تاریخ اروچ بیک نیز معروف است، یگانه اثری از اوست که برجای مانده است. باید گفت در سدۀ ۹ق/ ۱۵م کتابهایی مجهول‌المؤلف با عنوان تواریخ آل عثمان حاوی تاریخ خاندان عثمانی و قهرمانیهای آنان به صورت عامه‌پسند نوشته می‌شد و برخی از مؤلفان نیز به پیروی از آنان و به همان روش به تألیف آثاری به همان نام دست می‌زدند که تاریخ اروچ‌بیک و عاشق پاشازاده در زمرۀ آنهاست (همو، ۴۹۸-۴۹۹). اروچ که احتمالاً تواریخ آل عثمان را در نخستین سالهای سدۀ ۱۰ق به اتمام رساند (همانجا)، در تألیف آن از مناقب‌نامۀ یاخشی فقیه سود جست (بابینگر، نیز IA، همانجاها). این کتاب شرح رویدادهای تاریخ عثمانی از روزگار عثمان اول تا بایزید دوم را به‌زبانی ساده و عامه‌پسند همراه با افسانه‌هایی در باب‌قهرمانیهای سلاطین عثمانی، در بر دارد.
تواریخ آل عثمان در ۱۹۲۵م به کوشش فرانتس بابینگر و با مقدمه‌ای به زبان آلمانی در برلین چاپ شده است (بابینگر، ۲۴-۲۳؛ ئوزگه، III/ ۸۴۵). از نویسندگان و مورخان عثمانی، محمد سعید افندی در اثر معروف خود نوپیدا IA)، همانجا؛ «آثار[۱]…»، II/ ۳۲۳) و نیز احمد عطا طیارزاده در کتاب تاریخ خود (۳/ ۳۲۴)، همچنین روحی ادرنه‌ای و ادریس بدلیسی ــ احتمالاً در کتاب هشت بهشت (میدان لاروس، IX/ ۶۲۴) ــ از تواریخ آل عثمان اروچ بیک سود جسته، و آن را در شمار منابع خود معرفی کرده‌اند و بروسه‌لی نیز در کتاب خود از این اثر نام برده است (۳/ ۱۸۰). این کتاب به فرانسه نیز ترجمه شده است (بابینگر، ۲۴).
مآخذ
بروسه‌لی، محمد طاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، ۱۳۴۲ق؛ طیارزاده، احمد عطا، تاریخ، استانبول، ۱۲۹۳ق؛ نیز:
Babinger, F., Die Geschichtsschreiber der Osmanen und ihre Werke, Leipzig, 1927; Banarlı, N. S., Türk edebiyâtı târihi, Istanbul, 1987; Beldiceanu-Steinherr, I., «Un legs pieux du chroniqueur Uruj», Bulletin of the School of Oriental and African Studies, London, 1970, vol. XXXIII; Büyük Türk klâsikleri, Istanbul, 1985; IA; Özege, M. S., Eski harflerle basılmıs türkçe eserler Katoloğu, Istanbul, 1975; Meydan-Larousse, Istanbul, 1987.
نویسنده: علی‌اکبر دیانت
منبع: دایره المعارف بزرگ اسلامی
