مطالعات عثمانی
پایگاه مطالعات عثمانی: محمد گنچ را بی شک بزرگترین تاریخ پژوه حوزه اقتصاد عثمانی میتوان شناخت. او با استفاده بسیار مثال زدنی از داده های آماری و ارقامی باقی مانده در آرشیوهای عثمانی توانست که صفحه های ناخوانده فراوانی را در تاریخ عثمانی بگشاید.
او که نوشتن پایان نامه دکترایش ۴۰ سال به طول انجامید از سال ۱۹۵۶ تا ۱۹۹۶ مشغول نگارش این پژوهش بود و بر روی تاثیرات انقلاب صنعتی اروپا بر صنایع عثمانی توجه کرد.
او پس از ورود به دانشکده اقتصاد دانشگاه استانبول بر تاریخ اقتصاد ممحض شده و برای تعمیق پژوهش هایش وارد کار در آرشیو نخست وزیری شد و در طول بیش از نیم قرن کار دائمی او استخارج داده های تحلیلی جدید از آرشیوها خام عثمانی بود.
در سال ۱۹۹۶ از سوی دانشگاه استانبول یک دکترای افتخاری دیگر نیز به او اعطا شد و تا اواخر عمر خود در دانشگاه شهر استانبول و دانگشاه فنی استانبول مشغول تدریس تاریخ اجتماعی و تاریخ اقتصاد بود.
او در طول دهها سال فعالیت علمی اش صدها مقاله نوشت که بخشی از این مقالات را در سال ۲۰۰۰ در کتابی تحت عنوان “دولت و اقتصاد در امپراتوری عثمانی” باز نشر کرد که این کتاب در همان سال جایزه کتاب سال اتحادیه نویسندگان ترکیه را دریافت کرد. همین کتاب در سال ۲۰۰۱ جایزه کتاب سال بنیاد دوغان را نیز به دست آورد.
گنچ در سال ۲۰۱۵ جایزه سال فرهنگ و هنز را از سوی ریاست جمهوری ترکیه دریافت کرد و در سال ۲۰۱۹ نیز جایزه بین المللی آکادمی علوم ترکیه به او اعطا شد.
او ماه مارس سال جاری میلادی به دلیل سرطان ریه چشم بر این جهان فروبست.
در ادامه یادداشت کوتاه مصطفی اوزل، تاریخنگار ترک را که به مناسبت مرگ محمد گنچ در ماهنامه “درین تاریخ” نوشته است تقدیم میکنیم:
محمد گنچ ماده رنگ ساز تاریخ نگاری عثمانی بود. وقتی یک قاشق رنگ قرمز به تن ها مواد خام سفید اضافه کنید، کل توده به رنگ قرمز در می آید. “مورخ بدون عنوان” که ارقام مرده در بایگانی را با چند مقاله کوتاه زنده میکرد، به چراغی برای نسل های آینده تبدیل شد. پس از مرگ او، هفت توییتی که من بر اساس کار او زدم، کافی است تا نشان دهد سهم او در درک ما از تاریخ بسیار زیاد بود:
۱) ما با معلم خود محمد گنچ خداحافظی کردیم، وی اخلاق کاری دقیق و حس عمیق تاریخ را برای زندگی ابدی به یادگار گذاشت، جنت مکان باشد. “مرگ عالِم، مرگ عالَم است.”
۲) “اقتصاد و امور مالی عثمانی ترکیب جالبی است که عقل و وجدان موفق به ساختن تجمع خرد قبل از آن شدند.”
۳) گسترش عثمانی ها در اروپا ۳۲۹ سال(۱۳۵۳-۱۶۸۳) طول کشید و عقب نشینی آن ۲۳۹ سال(۱۶۸۳-۱۹۲۲) به طول انجامید. این انقباض در برابر اروپایی که متوجه انقلاب صنعتی شده است باید موفقیت آمیز تلقی شود. “سقوط” عثمانی با شکوه تر از ظهور آن است.
۴) موفقیت واقعی عثمانی را باید به جای سازماندهی و آموزش خوب ارتشهای آن، در سیستمهای اجتماعی و اقتصادی حمایت و تغذیه این ارتشها جستجو کرد. امنیت، عدالت، خوش بینی و رفاه ارائه شده توسط نخبگان واجد شرایط، جوهره موفقیت نظام عثمانی است.
۵) نیچه می گوید،” اگر به ورطه نگاه کنی، ورطه نیز به تو نگاه می کند”. به ورطه عثمانی نگاه کردم. او نیز به من نگاه کرد. و در پایان، ما با یکدیگر پیوند برقرار کردیم.
۶) تحولاتی که استانبول را به شهر بی بدیل اروپا (پس از فتح) تبدیل کرد. (بطوری که) انسان نمیداند آیا عثمانی ها استانبول را انتخاب کرده و آن را فتح کردند یا استانبول عثمانی ها را انتخاب و از آنها دعوت کرد تا توانایی بالقوه خود را دریابند.
۷) امپراتوری عثمانی کشوری بود که توانست با تجسم بیشترین تنوع در تاریخ جهان از نظر مذهب، فرقه، زبان و نژاد بر جغرافیای وسیعی حکمرانی کند. در ۷۰۰۰ سال گذشته، تعداد حکومت هایی که توانسته اند بطور پایداربرای مدت زمان طولانی در این شرایط باشند به ۱۰ نمی رسد.
عبارت “با جستجو نمی توان پیدا کرد، اما کسانی که پیدا می کنند کسانی هستند که جستجو کرده اند” که در بین مردم بسیار معروف است نیاز به تصحیح دارد “یابندگان، کسانی هستند که رها کرده اند!” تا زمانی که از تمام تشریفات و بارهای زندگی متمدنانه رها نشوید و خود را فقط وقف علم نکنید، علم هم خودش را به شما نمی دهد! حتی زمانی که او دستیار عمر لطفی بارکان، بزرگترین معلم تاریخ عصر خود بود، از ارائه مطالعه ای که احساس میکرد داده هایش به نتیجه ی معنی داری نرسیده اند، بعنوان پایان نامه امتناع کرده و از آسایش مادی و موقعیت اجتماعی که میتوانست توسط این موقعیت ایجاد شود صرف نظر کرد، که این موضوع نشانه اخلاق علمی منحصر به فرد اوست. او سعی کرد در تشکرنامه ای که در ابتدای کتابش ارائه کرده است، از نقش خانواده را در این فداکاری بیان کند: “چیزی که به آنها داده ام عبارت است از محرومیت های فراوان، همسرم منور نوردان… اگرچه حق داشت به دادگاه حقوق بشر اروپا شکایت کند، اما این کار را نکرد. علاوه بر این، با آرامش درونی که فراهم کرده است و با فدا کردن خود، در کار من سهیم است، قدرشناسی من از او بی پایان است. دخترانم زینب و الف ثریا با سوالات عمیق کودکانه که هنگام بزرگ شدن از من پرسیدند، در رشد ذهنی من نقش مهمی داشتند. از طرف دیگر، اگرچه آنها حق داشتند پدرشان را که نمی توانست وقت کافی برایشان بگذارد و همچنین درآمد محدود خود را صرف خرید کتابهای گران قیمت از کشورهای دور صرف میکرد، به دادگاه بکشانند، اما بدون هیچ شکایتی تحمل کردند، تشکرم از آنها نیز بی پایان است.” به نظر می رسد که علم بیشتر از آنکه یک مساله شخصی باشد یک مشغولیت و مسئولیت خانوادگی است…
در همین باره بخوانید:
