مطالعات عثمانی
پایگاه مطالعات عثمانی: در دوره عثمانی، برای جلوگیری از بروز مشکلات در ماه رمضان برخی تدابیر دیده شده و دستورات ویژه‌ای صادر میشد. از آنجا که برخی از مشکلات ممکن بود به قدرت سلطان که همچنین خلیفه نیز بود، آسیب برساند، همه چیز زیر ذره‌بین قرار می‌گرفت و کسانی که از این ضوابط پیروی نمی‌کردند، مورد مجازات شدیدی قرار می‌گرفتند. این قوانین و ضوابط در عثمانی “تنبیه نامه” نام داشت که از ترکیب کلمه “تنبیه” که در زبان عربی به معنی “بیدار کردن و هشدار” است و کلمه “نامه” تشکیل شده است. این تنبیه نامه‌ها حاوی برخی اقدامات احتیاطی، تدابیر و هشدارهای اخذ شده توسط دولت در روزهای خاص و مهم بود. در امپراتوری عثمانی هنگامی که ماه رمضان نزدیک میشد، دولت پیش از همه اقدامات آمادگی برای رمضان را آغاز میکرد و در این ارتباط، همه ادارات دولتی برای انجام سهم خود عجله می‌کردند. وقتی ماه رمضان فرا می‌رسید، سلطان که در عین حال خلیفه نیز بود، در رأس قدرت شخصا دستوراتی را صادر میکرد که خط همایون نام داشت. مخاطب این دستورات صدراعظم بود تا کارهای لازم را انجام دهد. این دستورات در اواخر ماه شعبان با نام “تنبیه نامه رمضان” منتشر شده و به مردم هشدار می‌داد تا به رفتارهای دینی و اخلاقی خود توجه کنند. در تنبیه نامه‌ها، از مردم خواسته میشد که در ماه رمضان تقید بیشتری به دستورات مذهبی داشته و از عبادت و شایستگی برای این ماه غفلت نکنند.
ظهورهلال و آغاز رمضان
از آنجا که آغاز ماه‌ها در امپراتوری عثمانی با ظهور ماه جدید طبق تقویم هجری آغاز میشد، ماه رمضان یا اعیاد نیز بر اساس “رویت هلال” بود. عدم رویت هلال باعث بر هم خوردن اوضاع میشد و در چنین حالتی، ماه رمضان از روزی که دولت اعلام میکرد، آغاز میشد. با شروع ماه رمضان، تمام مساجد و به ویژه مناره‌ها چراغانی میشد.
چه چیزی در تنبیه نامه‌های رمضان وجود داشت؟
در تنبیه نامه‌ها، به همین ترتیب هشدارهایی مانند اقامه پنج وعده نماز به صورت جماعت در مساجد، روزه داری برای همه مسلمانان به جز کسانی که شرایط خاصی دارند، همه به جز متصدیان باید برای بجای آوردن نماز به مساجد می‌رفتند و به هنگام تراویح هر کسی در آرایشگاه‌ها، توتونچی‌ها و سایر مغازه‌ها می‌نشستند، مجازات می‌شدند. برای مثال؛ از جمله بندهای این تنبیه‌نامه‌ها این بود که غیرمسلمانان در طول روز در مکان های عمومی نمی‌توانند تغذیه کرده یا سیگار بکشند.
اصناف نمی‌توانستند قیمت‌ها را بالا ببرند
علاوه بر این موارد، تدابیر ویژه‌ای برای جلوگیری از تلاش بازرگانان برای افزایش قیمت با سوء استفاده از ماه رمضان انجام میشد و قیمت مایحتاج مورد نیاز مردم مانند غذا، نوشیدنی، پوشاک و سوخت یک به یک تعیین شده و این قیمت‌ها در آخرین روزهای ماه شعبان اعلام میشد. همچنین، تنظیم دوباره ساعات کار مطابق با ماه رمضان درخواست میشد، به این ترتیب، ساعت کار کارمندان در ماه رمضان مطابق با ماه رمضان تنظیم شده و اوقات افطار و نماز در آن لحاظ میشد. وسایل نقلیه حمل و نقل عمومی نیز طبق آن عمل می‌کردند.
به صورت بروشور چاپ شده و بین مردم توزیع میشد
از زمان سلطان محمود دوم، تنبیه نامه‌های رمضانی در “تقویم وقایع” روزنامه رسمی امپراتوری عثمانی اعلام شده و همچنین به عنوان بروشور چاپ و برای عموم توزیع میشد. اطلاعیه‌هایی در این باره توسط امامان و مبلغان در مساجد، توسط نگهبانان و مسئولین در محله ها و همچنین توسط هتلداران در مسافرخانه‌ها انجام میشد.
نانوایان و قصابان مداوم زیر ذره‌بین بودند
از آنجایی که با آغاز رمضان در عثمانی به صورت طبیعی در حوزه انواع غذاها تحرک بالایی بروز میکرد بیشترین حساسیت دولت نیز روی نان، روغن و گوشت بود. مقدار و طرز پخت غذاها از طرف دولت تعیین شده و به غذاخوری‌ها اعلام میشد. نمونه نانی که قرار بود در ماه رمضان فروخته شود به شخص سلطان نشان داده شده و بعد از کسب تأییدیه وی، از نانوایان خواسته میشد که نان را طبق این نمونه تهیه کنند. همچنین، قیمت نان نیز قبل از رسیدن رمضان به نانوایان اعلام میشد.
از تراکیه به استانبول گوسفند آورده میشد
برای جلوگیری از کمبود گوشت در ماه رمضان، از تراکیه به استانبول گوسفندانی آورده میشد. اگر نیازی به افزایش قیمت اغذیه بود، این امر به بعد از ماه رمضان موکول میشد. متکدیانی که از احساسات مذهبی مردم سوء استفاده می‌کردند نیز یکی از مواردی بود که دولت عثمانی به آن توجه ویژه‌ای داشت. همچنین، در تنبیه‌نامه‌ها دستوراتی داده شده بود تا متکدیانی که با بهانه نزدیک شدن ماه رمضان در درب مساجد برای مردم ایجاد مزاحمت می‌کردند، با انجام اقدامات احتیاطی لازم توسط مأموران اجرای قانون در آن زمان جمع‌آوری شوند.
در تنبیه نامه ها تاکید میشد که افرادی که هیچگونه عذر پزشکی ندارند، باید روزه بگیرند، آنان هم که عذر دارند نباید به صورت علنی روزه‌خواری کنند. به شهروندان عثمانی هشدار داده میشد که “به صورت علنی روزه‌خواری نکنند”. به غیرمسلمانان نیز تأکید میشد که در میادین شهر و در مقابل چشم مسلمانان هیچگونه نوشیدنی یا غذایی نخورند. هدف از این کار نه دخالت در آزادی شخصی افراد، بلکه اطمینان از صلح و جلوگیری از هرج و مرج و درگیری بود. همچنین، به طبل زنان دستور داده میشد به هنگام طبل زنی در محلات با هدف بیدار کردن مردم برای سحری، در محلات غیرمسلمان نشین برای جلوگیری از ناراحتی آنها بر طبل خود نکوبند. در عوض، مردم غیر مسلمان نیز از احترام خود به مردم مسلمان روزه‌دار کوتاهی نمی‌کردند و در ماه رمضان شهروندان غیر مسلمان در مناطقی مانند بالات و فنر که بیشتر ساکنان این مناطق غیرمسلمان بودند، میخانه‌های شخصی خود را تعطیل می‌کردند. آنها کرکره‌های خود را پایین می‌کشیدند و کاغذهایی را بر سردر مغازه‌هایشان می‌چسباندند که روی آنها نوشته شده بود “ما به خاطر ماه رمضان بسته‌ایم”.
اعلانات تقویم وقایع
در نیمه اول قرن نوزدهم و از دوره سلطان محمود دوم، انتشار “تنبیه‌نامه‌های رمضان” در روزنامه رسمی دولت عثمانی که تقویم وقایع نام داشت، آغاز شد. در این تقویم وقایع علاوه بر مقررات مربوط به ماه رمضان، مقررات مربوط به زندگی شهری نیز اعلام میشد. برای سرپیچی از این قوانین، مجازات های قابل توجهی اتخاد میشد. همچنین به نیروهای امنیتی دستور داده میشد تا اقدامات مردم را بررسی کنند که آیا قوانین و الزامات ماه رمضان را رعایت می‌کنند یا خیر.
زنان و رمضان
از جمله مواردی که در تنبیه‌نامه‌های رمضان بر آن تأکید ویژه‌ای شده بود، طرز لباس پوشیدن زنان بود. همچنین، رفتن زنان به پارک‌ها در ماه رمضان که با ماه‌های تابستان نیز مطابق بود، اقدامی مشکلدار تلقی میشد. به همین دلیل، پارک‌ها و مسیرهای سرسبز برای زنان و مردان به دو قسمت تقسیم شده و روزهای جداگانه‌ای برایشان اختصاص می‌یافت. زنانی که در ماه رمضان بیرون از خانه رفته بودند، باید قبل از اذان مغرب به خانه‌های خود بازمی‌گشتند. به ویژه در میدان بایزید و خیابان‌های شاهزاده باشی و اسکودار به زنان اعلام میشد که بعد از نماز مغرب سرگردان نباشند. از طرف دیگر، زنان بسیار دوست داشتند تا در مراسماتی مانند مراسم افطار سلطان در کاخ توپقاپی، شب قدر و نماز تراویح به ویژه در ماه رمضان شرکت کنند. در این ماه چندین مسجد به زنان اختصاص داده میشد تا در طول روز به خطبه‌ها و سخنان دینی گوش دهند. مردان نمی‌توانستند وارد این مساجد شوند. همچنین، در بعضی مساجد مکان‌های مخصوص زنان وجود داشت.
در همین باره بخوانید:
ماهیه؛ سنت ویژه عثمانی در ماه رمضان
سنت دارالاحادیث و بخاری‌خوانی در استانبول
نوروز در عثمانی؛ از شربت نوروزیه تا مالیات و روابط دیپلماتیک +دانلود مقاله
محبت اهل‌بیت در عثمانی
بیماری‌های واگیردار در جغرافیای عثمانی
تنبیه‌نامه‌ای که در دوران سلطان عبدالمجید نوشته شد
۲۴ مارس ۱۸۵۹؛ قوانینی که باید در ماه رمضان این سال رعایت شوند، به این شرح است: “از آنجا که احتمالا سلطان به برخی از مساجد تشریف بفرمایید، همه باید به بهترین شکل وظیفه خود را انجام داده و در احترامات خود کوتاهی نکنند. در ماه رمضان بایستی بیش از هر زمان دیگر با احتیاط و ادب رفتار شود. به قوانین عمل شود. اگرچه، دخالتی بر نشستن (افطاری) مردم در مساجد و اینور آنور نمی‌شود اما نباید در بایزید، مغازه‌های سرراهی گذرگاه منتهی به شاهزاده‌باشی و به ویژه بازار بنشینند. شب نشستن با صندلی در خیابان‌های بزرگ به گونه‌ای که مانع عبور و مرور مردم شود، ممنوع است. گشت و گذار بین ارابه‌ها مزاحمت و بی‌ادبی به زنان پیاده یا سواره صورت نپذیرد و توقف ارابه‌ها در بایزید و شاهزاده‌باشی ممنوع است. زنان نباید به مساجد بزرگی غیر از سلطان احمد، شاهزاده باشی و لاله‌لی وارد شود. جدا از مسئولان مساجد، مردان نیز به غیر از اوقات نماز نمی‌توانند وارد این اماکن شوند. زنان قبل از اذان مغرب به خانه‌های خود بازگشته و بعد از افطار نیز سواره یا پیاده در خیابان‌ها پرسه نزنند. مردم مثل همیشه به خصوص در ماه رمضان به مساجد آیند و به غیر از خادمان که به دلیل شغلشان رفت و آمد می‌کنند، کسی به هنگام نماز تراویح در مغازه‌ها نباشد. کسانی که عذر پزشکی ندارند، روزه بگیرند و دارندگان این عذر نیز به صورت علنی روزه‌خواری نکنند. همیشه و به خصوص در ماه رمضان به نظافت توجه شود، زباله‌ای وسط خیابان ریخته نشود، کارمندان دولت این توصیه‌ها را به شدت دنبال خواهند کرد. هر کسی مخالف این دستورات عمل کند، مورد مجازات قرار خواهد گرفت.”
منبع: سایت فرهنگی فکریات
