مطالعات عثمانی
پایگاه مطالعات عثمانی: بـــا تـشـکیل خـلافــت عثمانــی و پیــش روی آن بــه طــرف اروپــا، هشــداری بــرای وجــود دولت هــای مســیحی ایجــاد شــد. بیزانــس بــه تنهایــی قــادر بـــه دفــع حکومـت عثمانـی نبـود و بـه ناچـار بـر آن شـد کـه اتحادیـه نظامـی نیرومنـدی از حـکومت هـای مسـیحی اروپایـی بـر ضــد عـثمانـی تشـکیل دهـد. کشـورهای اروپایــی بــه دنبــال نیــروی سیاســی جدیــد بودنــد تــا از ایــن راه بتوانــد جلــوی حمـلات عثمانـی را بـه اروپـا بگیرنـد. احسـاس نیـاز طرفیـن بـه هم دیگـر بـرای اتحــاد علیــه دشــمن مشــترک باعــث شــکل گیری اولیــن ارتـباطــات خارجــی دربـار تیمـور بـا دول اروپایـی شـد. بعـد از چنـدی بـا یـورش تیمـور بـه عثمانـی، دول غربــی کــه از خطــری بــزرگ رهــا شــده بودنــد بــه گســترش روابــط خــود بــا دربــار تیمــور تــداوم بخشــیدند. نتیجــه ایــن رونــد، ایجــاد روابـــط تـجــاری و بازرگانـی بـود. ایـن پژوهـش بـا روش توصیفـی- تحلیلـی بـه بررسـی مناسـبات امیرتیمــور گورکانــی بــا کشــورهای اروپایــی از برآمــدن تیمــور تــا پایــان جنــگ آنقــره می پــردازد.
مقدمه
ایجـاد اتحـاد و اتفـاق بــرای حــذف یـا‌تضعیـف رقیـب از بدیهیـات روابـط پنهـان و آشـکار کشــورها، حــکام و‌پادشــاهان در تاریــخ می‌باشــد. ایــن قدرت‌هــا‌بــرای پیش بــرد‌اهــداف خــود بــر‌ضــد یــک کشــور یــا قــدرت بــا‌هــم متحــد شــده‌اند. منافــع مــادی، آنــان را‌بــر‌آن مــی‌دارد کــه بــر‌ســر‌مســائل دینــی، مذهبــی، سیاســی، نظامــی، فرهنگــی و‌اجتماعــی بــه توافقاتــی هرچنــد آنــی و گــذرا دســت یابنــد. گرچــه عمــر‌ایــن اتحــاد چنــدان هــم دراز‌نبــوده اســت؛ امــا تـأثیــری کـــه در تغییـر مســیر رویدادهــای تاریخــی می‌گــذارد، بســیار بـا اهمیــت اســت . تـیمــور (١٣٧۰-١۴۰۵م )بـــا‌از‌میــان بـــردن فتنه هــای ملوک الطوایــف و‌ســرکوب کــردن قدرت‌هــای محلـی، قـدرت مرکـزی نیرومنـدی را پدیـد آورد. حکومـت تیمـور‌از‌آسـیای میانـه آغـاز‌گردیـد‌و سـرانجام بـا‌گسـترش دامنـه دار قـدرت بـه آسـیای صـغیـر رسـید. وی بــا جلـب حـمایـت امیـران مغــول و‌تــرک، خود ســری‌های آنــان را‌بــه اطاعــت مـحــض تـبدیــل کــرد. تصــرف کشــورهای خارجـی تنهـا‌راه‌حـل جلوگیـری از‌جنگ هـای خان‌هـا بـود. بنابرایـن او‌بـه آن‌هـا‌وعـده اشـغال زمین‌هـای تـازه و‌غنائـم جنگـی سرشـار را داد. بــه ایـن صــورت تـیمـور لشکرکشـی‌های بـزرگ و طولانی مدتـی را در‌مناطـق اردوی زرد و پـس از‌آن در‌ایـران و‌آسـیای غربـی، آغـاز‌کـرد. روابـط بیـن امیرتیمـور و پادشـاهان اروپـا بــر‌ضـد عثمانـی از‌همیـن قبیـل اتحادهـا بـود. اگـر‌چـه تیمـور خـود را بـه عنـوان غـازی اسـلام معرفـی می‌کـرد، امـا بیش تـر تـوان جنگـی او‌صـرف جنـگ در جهـان اســلام شــد. او بــا اسـتفاده از‌نیروهـای جنگـی متمرکـز در شـرق ایـران و‌ماوراءالنهـر وزنـه متعادل کننـده‌ای بـرای جهـان غـرب بـه حسـاب مـی‌آمـد تـا بـا‌اسـتفاده از خــوی برتری جویـی کــه لازمــه هرگونــه اســتبداد شــرقی اســت، عثمانــی را بــه شــدت تحــت فشــار قــرار دهنــد و بــاز شـدن جبهـه ای جدیـد و بسـیار مخاطره آمیـز‌در شـرق معـادلات سـیاسـی و نـظامـی را در‌جـبهـه اروپایـی برهـم زننـد. اروپاییـان در معـادلات خـود جنـگ دو‌پادشـاه بربـر را یگانـه عامـل حیـات خـود چـه از نظـر سیاسـی و نظامـی و چــه از‌نـظـر عقیدتـی تـصـور کـرده بودنـد. کشور گشـایی‌های تیمـور‌نیازمنـد متحدانـی هرچنـد خـرد در اطـراف و اکنـاف جهـان داشـت . در‌این زمـان عثمانی توانسـته بـود کشـورهای مسـیحی اروپـا را تحت فـشـار درآورده، مـخاطـرات زیـادی بــرای جهـان غــرب بــه وجــود آورد. بــا بازگشــت تیمــور از تــاراج هندوســتان در‌ســال ١٣٩٩میــلادی غــرب جهــان اســلام مــورد هجــوم او قـــرار گرفــت . بـــا فتــح حلــب و دمشــق، در‌ســال ١۴۰٢میــلادی جنــگ بــا عثمانــی در‌نزدیکــی آنقــره (آنــکارا) بــا اســارت بایزیــد اول، ســلطان عـثمانــی، پایــان پذیرفـــت. در نـتیجــه فشــار مســتقیم عثمانــی بــر دول اروپایــی از‌بیــن رفــت و‌جهــان اســلام بــه شــدت دســت خوش تجزیــه و‌انفعــال گـردیــد. حـضــور اروپاییــان در اردوی تیمــور ماننــد افــرادی بــه نام‌هــای پلایــوی ســوتومایوری و فرنانــدوی پلازولوســی از دربــار پادشــاه اســپانیا دلیلـی جـز اعمـال فشـار و هدایـت فاتـح گـورکانـی بــرای اجــرای منویـات پنهـان خـود نمی‌توانـد دلیلــی داشــته باشــد. انگیــزه تیمــور در نابــودی عثمانــی و‌فشــار‌بــر‌ممالیــک مصــر‌چیــزی جــز نقشـه قدیمـی صـدور جنـگ از‌جـبهـه اروپـا بــه داخـل جهـان اسـلام و بـه خـود مشـغول کـردن مســلمانان نبــود. آمد و شــد ســفرا بیــن تیمــور و مســیحیان عــلاوه بـــر‌گســترش روابـــط تـجــاری کــه ماهیــت هــر امپراتــوری پهنــاور‌شــرقی بــود، گویــای دسیســه عمیــق بــرای تضعیــف و‌بــه انفعـال درآوردن نیروهـای جـهـان اســلام اســت. بـه عنـوان مثـال، افـرادی نظیـر‌ژان سراسـقف سـلطانیه کـه سـفیر‌تیمـور بـه نـزد چارلـز ششـم، پادشـاه فـرانسـه بــود، حـاج محمـد‌الغـازی سـفیر هنـری سـوم، پادشـاه کاسـتیل، روی گونزالـس الویهـو، آلفونسـو‌پائـز‌و‌گومـز سـالازاری دیگـر سـفرای هنـری سـوم بـه نـظـر‌سـفرای صـرفـا تجـاری بـه حسـاب نمی‌آینـد. امـا بـه دلیـل انجـام سیاسـت های جهـان غـرب، عمـر ایـن اتحـاد نیـز بـه پایـان رســید و بـا حـذف قــدرت عثمانـی از صحنـه بین‌المللـی حداقـل بـرای پنجـاه ســال آینــده، بــرای اروپاییـان آسـودگی بـه همـراه آورد و‌اگــر‌حکومــت تیموریــان دچـــار تشــتت و فـروپاشــی نمی‌شــد، شــاید عمــر ایــن دوران آســایش بــرای دول اروپایــی طولانی‌تــر‌هــم می‌گردیــد.
ایـن تحقیـق در پـی پاسـخ بـه ایـن سـؤال اسـت کـه روابـط بـیـن دربـار تیمـور و دول اروپایی تـا چـه مـیـزان بــر ایجـاد انـگیـزه بــرای حــذف عثمانـی مؤثـر بـوده اسـت؟ و از طرفـی نـیـز بــر ایـن فـرض اسـتوار اسـت کـه بیـن اروپاییـان و دربـار تیمـور گورکانـی روابطـی بسـیار مـهـم در جـهـت حـذف عثمانـی برقـرار بـوده اسـت .
زمـینه تاریخی
ســابقه ارتبــاط و‌ایجـــاد اتحــاد بیــن شـــرق و‌غــرب بــه دوره مغــولان بــاز‌می‌گــردد. جـنــگ مـغـولان بـا مسـلمانان شـام و‌مصـر‌بـه دول اروپـا و‌پـاپ، ایـن امـکان را داد کـه از‌ایـن چالـش بـه نفـع خـود اسـتفاده نماینـد. ایجـاد رابطـه دوســتی مـیـان ایلخانـان بـا پادشـاهان مسـیحی اروپـا، در‌ظاهـر‌بـا روابـط تـجـاری امــا در‌عمـل بــرای اسـتفاده از‌نیرویـی در‌پشــت ســر‌دشـمن ماحصـل ایـن روابـط بـود. تـیمـور بـه مـحـض اینـک بـه قـدرت رسـید، فتوحـات خـود‌را‌در‌مقیـاس جهانـی آغــاز‌کــرد. تیمــور بــا‌حــرکات خــود بیــن شــرق و‌غــرب، ایــران، هنــد شــمالی، آنـاتولــی و‌نـواحــی شــمال ســوریه را‌متصــرف کــرد. ایــن فتوحــات بـــه نـــام شــریعت و‌بـــه بـهانــه ســـرکوب دشــمنان خائــن بــه اســـلام صــورت گرفــت تیمــور بــرای اداره امپراتــوری، پســران و‌نــوادگان خــود را بــه حکم رانـی ولایـت منصـوب کـرد امـا بسـیار مراقـب بـود کـه با عـزل و‌نصب هـای مـکـرر و انتصاب فـرماندهــان نظامــی و مأمــوران تحصیــل مالیاتــی کــه مـســتقیما در برابــر وی مـســئول بـودنــد و هـم چـنیـن از‌طریـق گماشـتن نـماینـدگان شــخص خـود بـرای نظـارت کـردن بـر‌حاکمیـت آنـان قــدرت حکم رانــان خــود را محــدود کــرد(لاپیــدوس ،١٣٧۶،٢٧٨). تیمــور در پــی محــدود کــردن قــدرت حــکام بــود تــا فرصــت بـیش تـــری بـــرای مداخلــه بــرای خــود فراهــم کنــد. تیمــور نیـز‌مثـل بـسـیاری از‌پادشــاهان دیگــر، دیـن را دســت آویزی بــرای رســیدن بـه هدف‌هـای خـود قـرار‌داده بـود.
تیمـور‌می‌خواسـت نظـارت خـود را بـر‌جاده‌هـا و بازرگانـان میـان اروپـا و‌آسـیا برقـرار‌سـازد. بدیـن سـبب کوشـید تـا ایـران، عـراق، کشـورهای قفقـاز‌و‌آسـیای مقـدم را‌بـه دلیـل گذشـتن اکثــر‌جاده‌هــای از‌آن تســخیر‌کنــد. امــا جاده‌هــای کاروان روی را کــه از‌نواحــی مـجــاور‌کرانــه دریـای سـیاه و‌صحراهـای کرانـه بحـر‌خـزر‌می‌گذشـتند، تیمـور‌نمی‌توانسـت قـدرت خویـش را در‌آن نواحـی مسـتقر‌و‌اسـتوار‌سـازد، بـر‌همیـن اسـاس، مایـل بـود ایـن نواحـی خـارج از‌قلمروی خویـش بـر‌روی تجـار‌و بازرگانـان مسـدود باشـد. بدیـن منظـور‌تمـام شـهرهایی کـه بـر‌سـر‌ایـن جاده‌هـا وجـود داشـت را ویـران سـاخت (گرگانـج، سـرای بـرکـه، حـاجـی طرخـان، آزوف و…). پــس از آن بــه مــدت ســی ســال تجــارت میــان اروپــا و‌آســیا از‌طریــق جاده‌هــای کاروانــی کــه از‌ایــران می‌گذشــت صــورت می‌گرفــت (پیگولوســکایا،١٣۵۴،۴٢٩؛باوزانــی ،١٣۵٩،١٨٩). تیمـور‌می‌کوشـید تـا بـا غـارت و ویرانـی شـهرهای کشـورهای دیگـر، سـطح اقتصـاد ماوراءالنهـر را بــالا ببــرد(گرانتوســکی ،١٣۵٩،٢٣٣).لشکرکشــی‌های او‌باعــث ویرانــی شـــهرها، تـلفــات انســان‌ها، نابــودی تجــارت و‌بازرگانــی را‌در‌پــی داشــت. تباه‌کاری‌هــا و‌انهدام‌هــای کــه در ســرزمین‌های اشــغالی بــه عمــل آورد، در راســتای سیاســت او در توان‌گــر ســاختن ماوراءالنهــر بـود.
از‌گذشــته دور، پیونــد میــان جهــان خــاور‌بــا‌جهــان باختــر‌چنــدان دوســتانه نـبــوده و اصـــولا ســتیز‌میــان فرهنگ هــای اروپایــی و‌آســیایی عمــری دراز‌داشـــته و‌در‌تـاریــخ باســتان قابــل ردیابــی اســت (حائــری ،١٣۶٧،۵١). از‌ســده هشــتم /چهاردهم کــه دولتــی نیرومنــد از تبـار‌ترکمانـان بـه نـام عثمانـی در‌همسـایگی باختـری ایـران پدیـد آمـد‌و در میـان همسـایگان اروپایـی و‌خـاوری خـود، هراسـی سـخت پدیـد آورد تــا تقریبـا پایـان روزگـار‌و‌آن دودمـان پیونـد میـان ایـران و‌عـثمانـی در‌مـجمـوع نادوسـتانه و‌بارهـا بـا کارزار‌و کشـتار‌همراه بـود. از‌این روی، در‌چارچـوب ایـن ویژگی‌هـا، ایرانیـان به رغـم شـیوه دیرپـای مسـلمانان مبنـی بـر‌بی‌علاقگـی نســبت بــه تاریــخ و‌فرهنــگ ترســیان و‌اروپاییــان دســت دوســتی بــا‌آنــان فشــردند. بــر‌بنیــاد همیــن پیوندهــا‌بــود‌کــه امیرتیمــور‌گورکانــی کــه بــر‌ایــران، هنــد، قـفقــاز‌و‌بخشــی از‌روســـیه حکـم می‌رانـد، در‌واپسـین روزهـای سـال ١۴۰٢میـلادی بـا جمهـوری ونیـز و امپراتـوری رو‌بـه نابــودی روم شــرقی کــه همــواره خواهــان ناتوانــی و واپس گرایــی دولت هــای اســلامی بودنــد، هم ســاز‌شــد (حائــری ،١٣۶٧،١۴۰(.
وضعیت دولت های اروپایی
شـقاق و‌اختلافـی زیـادی در‌میـان ممالـک اروپـای غربـی وجــود داشـت. از‌جـملـه آنهـا نـــزاع فرقــه ای در‌فرانســه و انگلســتان و جنگ هایــی کــه در‌بیــن ایــن دو‌کشــور‌وجــود‌داشــت کـه آنهـا را اغـوا می‌کـرد تـا دشـمن مذهـب خـود را خدمـت نمایـد(گیبـون ،١٣٨١:١٢۶۵). جنگ هــای صـدســاله، کشــمکش اجتماعــات امپراتــوری، آرزوهــای طبقــه رنجبــر بــرای تصـرف اراضـی و‌امـوال پـس از‌شـکنجه و‌عـذاب‌هـای جـسـمانی، یکــی پـس از‌دیگـری از‌بیـن رفـت؛ اشـراف و بـزرگان مطیـع کلیسـا بودنـد. بحـران سیاسـی بـا بحـران اقتصـادی و‌کاهـش منابـع و‌قـدرت سیاسـی همـراه بــود. در‌اروپـای غـربـی کاهـش جمعیـت در‌روسـتاها و شـهرها وجــود داشــت، کاهــش جمعیــت کــه یکــی از‌عوامــل آن مــرگ ســیاه در‌ســال‌های ١٣۴٩-١٣۴٨کـــه یــک عـامــل نـاشــناخته بــود. در‌حالــی کــه شــواهدی از‌طاعــون در‌قســطنطنیه، مقدونیــه، مــوره و جزایــر دریــای اژه وجــود دارد. اشــراف بــه عنــوان گروهــی کـــه تغییــرات قابل ملاحظــه ای در‌ایــن دوره داشــتند روبــه رو شــدند. جنــگ داخلــی باعــث فقیــر‌شــدن بســیاری از آن‌هــا می‌شــد. فتوحــات پی‌درپــی در‌مـقدونیــه توســط صرب‌هــا و عثمانی‌هــا منجـر‌بـه تـوزیـع مـجـدد امـوال بـه دسـت فاتحـان جنـگ می‌شـد. امـا بعـد از‌آن اشـراف بیش تـر‌درگیـر تجـارت شـدند (JONES،٢٨:٨٢١) اروپاییـان زمانـی کـه بـه امـر‌پـاپ و فرماندهـی پادشـاهی چـون سـن لوئـی سـرگرم حملـه بـه اعـراب در‌کشـورهای مسـلمانان بودنـد، دولـت اســلامی کوچکــی در‌شــهر پــروس تشــکیل شـــد. ایــن دولــت کــه امپراتــور‌عثمانــی بــود، نفــوذ خــود را بــه طــرف اروپــا گســترش داد(صــدر،١٣٢٢:۴١). اشــغال گالیپولــی - اولیــن جــای پــای تــرکان عثمانــی - بــرای اروپــا دارای اهمیــت بیش تــری ــ بود. ایــن شــهر کــه از‌جانــب امپراتـور بیزانـس بـه عثمانی‌هـا واگـذار‌شـد، بـه پایگاهـی بـرای یـک سلسـله لشکرکشـی‌های پیروزمندانـه در‌کـشـورهای بـالـکان تبدیـل شـد. تـرکان در‌زمـان سـلطنت سـومین فرمانـروای عثمانــی، ســلطان مــراد اول (٧۶۴-٧٩٢ه .ق) (١٣۶٢-١٣٨٩م ) پیشــرفت های ســریعی دراروپــا کردنــد. در‌حــدود‌ســال ١٣۶١میــلادی آدریانوپل (ادرنــه) را کــه موضــع مســتحکمی بــر‌ســر‌راه قســطنطنیه بــه دانــوب بــود، فتــح کردنــد.
فـتــح ادرنـــه در١٣۶١میــلادی بــه دســت مــراد اول، اروپاییــان را متوجــه ایــن خطــر‌جدیــد یعنــی عثمانیــان کــرد. ولــی آن‌هــا آمادگــی لازم بــرای برخــورد بــا خطــر‌عثمانیــان را نداشــتند و وســایلی کــه بــرای رفــع خطــر‌تهیــه می‌کردنــد کافــی نبــود. ترک‌هــا آهســته بــه طــرف ســواحل دانـوب پیـش می‌رفتنـد. اهالـی صربسـتان و والاک مـجارسـتان بــه صـورت جـدی مـورد حملـه قـرار‌گرفتنـد و امپراتـوری روم شـرقی بـه وحشـت آنـان بـا خون سـردی می‌نگریسـت. هنگامـی کـه ترک‌هـا ارتش هـای متفـق کشـورهای بالـکان را در ماریتـزا نزدیـک ادرنـه پراکنـده (١٣۶٣) و‌شـهر‌نیسـه را‌متصـرف کردنـد(١٣٧۵)، تـازه اروپـا خطـر‌واقعـی را‌حـس کـرد. عــلاوه بــر‌ایـن، آن هـا تمـام بلغارسـتان را بـه دسـت آوردنـد و بـه ســرحدات مـجارسـتان رســیدند (صـدر،١٣٢٢: ۴١(.(در‌سـال‌های ١٣۶۶) قوی‌تریـن رقیـب آنـان در‌ایـن زمـان پادشـاه مجارسـتان بـود کـه سـعی داشـت از‌پیشـروی عثمانـی در بالـکان بـرای گسـترش سـلطه مجارهـا بـر‌حوضـه دانـوب ســفلا اســتفاده کـنــد. نـقطــه ضـعــف اصلــی عثمانیــان نداشــتن نیــروی دریایــی بــود (اینالجــق ،۱۳۸۸:۲۶ ).
پـاپ اوربانـوس پنـجـم بــه اهمیـت نفـوذ و گسـترش تدریجـی تـرکان در اروپـا پی بـرده بـود. وی جهـان مسـیحت را بـه جنـگ صلیبـی دیگـری فراخوانـد. بـر ایـن اسـاس، لشـکری مرکب از ســپاهیان صـربسـتان، مـجارسـتان و والاکیـا دلیرانـه بـه سـوی ادرنـه پیـش رفتنـد. در کنـاره رود ماریتــزا، پیشــرفت بـی مانــع خــود را جشــن گرفتنــد، ســپاه نســبتا کوچکــی از تــرکان بــا شـبیخون خـود، آن هـا را غافل گیـر کـرد. بـر اثـر ایـن حـملـه در ســال ١٣٧١ میـلادی، بسـیاری پیــش از آنکــه بتواننــد ســلاح برگیرنــد، کشــته شــدند و بســیاری هــم کـــه کـوشــیدند بــا عبــور از رود عقب نشــینی کننــد، غــرق شــدند. صوفیــه در ســال ١٣٨۵ تســلیم شــد و نیمــی از بلغارسـتان بـه دسـت تــرکان عـثمانـی افـتـاد. تـرکان در ١٣٨۶ نیـش و در ١٣٨٧ سـالونیک را گرفتنـد و بـا فتـح آن دروازه هـای سراسـر یونـان بــه روی آن هــا گشـوده شـد (دورسـون ، ١٣٨٠: ١٩۶(. بایزیــد در کار فتوحــات و امــور نظامــی بســیار کوشــید. برخــی از کشــورهای همســایه آنـاتولــی مـرکــزی و طـــرف دارن بــرادرش یعقــوب بــه مخالفــت بــا بایزیــد پرداختنــد ( )JONES، ٢۰۰٨:٨۵۴( بایزیـد متوجـه بقایـای سـرزمین بیزانـس در آناتولـی شــد و ســالی نگذشـت کـه دولـت بیزانـس آخریـن سـرزمین های خـود را در آسـیای صغیر از دسـت داد. این زمـان مـانوئل امـپراتــور بـیزانــس تنهــا بــر بخــش غربــی ســرزمین خــود نفــوذ داشــت. بایزیــد چنــان ســرعتی در انتقــال نیروهــای خـــود از آنـاتولــی بــه بالــکان و بــه عکــس داشــت کــه او را یلدریــم لقــب داده انــد. بــا از میــان برداشــتن سلســله هـای مـحلــی بـایزیــد دســت بــه ایجــاد یــک حکومــت مرکـزی بـه جـای یـک امپراتـوری متشـکل از حکومت هـای دست نشـانده زد. بایزیـد بــا فـتـح بلغارسـتان سـد محکمـی در سـاحل دانـوب در برابـر مجارسـتان ایجـاد کـرد. عـلاوه بـر ایـن بــا از بـیـن رفـتـن ایـن سلسـله های محلـی، قدم هـای مهمـی در راه ایجـاد یـک دولـت امپراتـوری مرکــزی در شــبه جـزیره بـالــکان بـرداشــته بــود.
بایزیــد معطــوف بــه خطــری جدیــد از جانــب سیگیســموند، پادشــاه مجارســتان بــود. سـیگیسـموند کــه از حمـلات عثمانی هـا و خطـرات ناشـی از اسـتحکامات آن هـا در سـواحل دانـوب بـه تنـگ آمـده بـود، بـرای یـک جنـگ صـلیبـی جـدیـد بـه جلـب حمایـت قدرت هـای مسـیحی غربـی پرداخـت. ونیزی هـا بـه قــدرت عـثمانی هـا بیـش از مجارهـا اعتمـاد داشـتند در ایــن هنــگام آن هـــا اقـدامــی صـــورت ندانــد. جنووایی هــا بــا هم چشــمی بـــا رقـبــای ونیــزی خـود بـرای کسـب امتیـازات تجـاری از بایزیـد تـلاش بیش تـری نمودنـد. در حالـی کــه هــر دو دولت هـای ناپـل و میـلان روابـط مـودت آمـیـزی را بـا عـثمانی هــا بـرقـرار کردنـد. بـر ایـن اسـاس، سیگیســموند ناگزیــر شــد کـــه بـــرای یافتــن داوطلبــان بــرای حملــه بــه منظــور بیــرون رانــدن ترک هـا از اروپـا نماینـدگان خــود را بــه فرانسـه، دربـار شـارل ششـم بفرسـتد (لـردراس ، ١٣٧٣: ۶۶). در نـتیجــه رقابت هــا در بالــکان بـــه نـفــع عثمانی هــا بــه پایــان رســـید. آن هـــا بلغارســتان را ضمیمـه خـود کردنـد. سلسـله شیشـمان را بـه پایـان رسـاندند. پسـر آخریـن تـزار بلغـار بــه اســلام درآمـد و در آناتولـی بـه عنـوان افـسـر عـثمانـی دســت بـه فعالیـت زد. سـیگسـموند بــرای چنـد سـال در تـلاش بــود تــا کشـورهای اروپایـی را بـرای جلوگیـری از پیشـرفت عثمانی متحد کنـد. در ١٣٩۶ میـلادی او در سـاماندهی بـزرگ موفـق بـه ائتـلاف یـک جـنـگ صـلیبـی جدیـد در برابــر بایزیــد شــد (٨۵۶ :٢٠٠٨ ،JONES ) بــا فـتــح بـلغارســتان، خطــر بـیش تـــری مـجارســتان را تهدیــد میکــرد.
بــا حـــذف پادشــاهی بلغارســتان، مســئولیت دفــاع از منطقــه دانــوب را در مقابــل مجارســتان بــه عثمانــی رســید. آن ســرزمین را دیگــر بــه عـنــوان یــک پادشـــاهی حائــل ضعیـف خـود واننهـاد. والاشـی، نـیـز بــه مـرتبـه دسـت نـشـاندگی تنـزل یافـت. جـنـگ صـلیبـی نیکوپولیــس، در ســال ١٣٩۶ میــلادی نماین گــر اوج منازعــه میــان عثمانــی و مجارهــا بــرای ســلطه بــر دانــوب ســفلا بـــود. ونـیــز هـــم در منازعــه بــر ســر بالــکان دخیــل بــود. در ایــن جـنــگ، ونـیــز کـوشــید از نـــاوگان خـــود بـــرای بریــدن خــط مواصلاتــی میــان آناتولــی و بالــکان در داردانــل اســتفاده کنــد. از دیــد شــوالیه های غربــی، ایــن لشکرکشــی یــک ماجراجویــی صلیبـی بـود کـه طـی آن نیروهـای صلیبـی شکسـتی قاطـع خوردنـد. پیـروزی در نیکوپلیـس نـه تنهـا ســلطه عثمانـی را بـر بالـکان مسـتحکم سـاخت بلکـه بـر اعتبـار عثمانـی در جهـان اســلام افــزود (اینالجــق ، ١٣٨٨: ٣٣). اروپاییــان در نیکوپولیــس شکســت ســختی خــورده بودنــد و دریافتــه بودنــد کــه نــه تنهــا قســطنطنیه بلکــه نواحــی دیگــر اروپــا در خطــر اشــغال تـــرکان مـی باشــد. گســترش قلمــرو عثمانــی در بالــکان بــه همــان انــدازه کــه بــا یــاری شــرایط اجتماعـی قریـن بـود، از مسـاعدت شـرایط سیاسـی هـم بهـره بـرد. تحقیقـات جدیـد نشـان داده اســت کــه انحطــاط قــدرت مرکــزی در امـپراتــوری بـیزانــس و حکومت هــای جانشــین آن در بالــکان مصــادف بــود بــا ظهــور صومعه هــا و اشــخاص متنفــذ در ایــالات در حــال کسـب مالکیـت اراضـی پرونویـا١ بودنـد کـه پیـش از آن تحـت سـلطه حکومـت قــرار داشــتند (اینالجــق ، ١٣٨٨: ٢٧).
عثمانی‌هــا‌بــه واســطه داشــتن قـــوای ینـ‌چــری، نخســتین ارتــش ثابــت دراروپــا از امتیــاز بــزرگ بهــره می‌بردنــد (اینالجــق ،١٣٨٨:٢۵). منطقــه آســیای صغیــر‌شــاهراه‌های ارتباطــی و‌تجــاری مهمــی را در بر می‌گرفــت. ایــن راه‌هــا بــه ســواحل دریــای ســیاه و‌طربــوزان منتهــی می‌شـدند یـا بـه غـرب آســیای صـغیـر‌و‌قسـطنطنیه می‌رسـیدند و اهمیـت تجـاری، خاصـی بــه دریـای ســیاه می‌بخشـیدند. قسـطنطنیه بـه جهـت اشـراف بـر‌ایـن حـوزه تجـاری و‌قرارگیـری در‌مسـیر‌شـاهراه‌های تجـاری، اهمیـت ویـژه‌ای داشـت. شـاهراه‌هایی کـه در‌تـداوم راه تبریـز بــه ارزروم قــرار داشــتند و پــس از‌پشــت سرگذاشــتن ارزنجــان، بــا‌عبــور از شــهرهای آق‌شــهر و زاره بــه ســیواس از‌مهم تریــن شـــهرهای آســـیای صغیــر‌می‌رســیدند ســپس راه‌هــای مختلفــی ایـن شـهر‌تجـاری را‌بـه طربـوزان و‌علائیـه و‌آنتالیـه و‌بنـادر سامسـون و سـینوپ در‌کنـار دریـای سـیاه و‌قسـطنطنیه مرتبـط می‌کردنـد(کریمـی و‌چاهیـان ،١٣٩٢:۵٧). ونیـز، جنـوا و پادشـاهی اسـپانیا بـا بازرگانـی در‌مدیترانـه منافـع اقتصـادی خویـش را تأمیـن می‌کردنـد. عـلاوه بـر‌ایـن، دریــای ســـیاه دارای اهـمیــت تجــاری بـســیاری داشــت. دولــت بیزانــس بــا اشــراف داشــتن بــر دریـای سـیاه و‌مدیترانـه در‌مبـادلات منطقـه نقـش تعییـن کننـده‌ای داشـت. اشـتراک مسـاعی بــا بیزانــس، بـــرای هــر‌دولتــی عــلاوه بــر‌ســیطره بــر‌دریــای ســیاه، احاطــه بــر‌راه‌هــای تجــاری واقــع در‌منطقــه آســـیای صـغیــر‌را بــه هـمــراه داشــت. دولــت ونیــز و‌جنــوا بــرای تســلط بــر‌ایــن حـوزه تجـاری -ارتباطـی رقابت هایـی را بـه همـراه داشـت. در‌صـورت برقـراری ارتبـاط بـا هـر کـــدام از‌آن‌هــا، خشــم طــرف مقابــل برانگیختــه می‌شــد.
امپراتـور‌سـال خورده ژان پالئولوگـوس در‌سـال ١٣٩١درگذشـت و‌اندکـی بعـد‌هـم پسـرش آنـدرونیکــوس کـــه اخـیــرا دیرنشــین گشــته بــود بــه دنبــال پــدر روانــه شــد. مانوئــل بــه جــای پـدرش ژان پالئولوگـوس امپراتـور رسـمی شـد. ژان پسـر‌آندرونیکـوس خواهـان و مدعـی تــاج و تخـت بـود. سـلطان بایزیـد از‌ژان پشـتیبانی می‌کـرد (کلاویخـو،۶). او‌از‌اختلافاتـی کـه در روم شــرقی بــر‌ســر‌تاج و تخــت جریــان داشـــت، اســتفاده میکــرد. پادشــاهان بـیزانــس، بـــرای حفــظ تاج و تخــت خــود امتیــازات تجــاری دریــای ســیاه را بــه جنــوا یــا ونیــز می‌ســپرد. ایــن اقــدام، عـلاوه بـر‌فراهـم آوردن موجبـات مبـادلات تجـاری از‌دسـت بیزانـس، هـر‌یـک از‌ایـن دو کشـور را در صــف دشــمنان بیزانــس قــرار‌مــی‌داد. مانوئــل بــه محــض رســیدن بــه ســلطنت بــا‌اتمــام حجتــی از‌ســـوی بایزیــد مواجــه شــد. بایزیــد خواســتار ادامــه دست نشــاندگی و ازدیــاد خــراج و در‌ضمــن خواســتار اســتقرار یــک قاضــی در‌قســطنطنیه بــرای ســکنه مســلمان آن بــود. ایــن تقاضـای بـا ورود یـک ارتـش عثمانـی مقابـل حصـار شـهر دنبـال شـد. ایـن ارتـش سـر‌راه خـود آن دسـته از یونی‌هـای تـراس جنوبـی را کـه هـنـوز‌مسـیحی بـودنـد قتل‌عـام کـرد یـا بـه اسـارت در آورد (لــردراس ،١٣٧٣،۶۵). عثمانی‌هــا‌در‌قــرن پانزدهــم، سراســر ســرزمین‌های اروپایــی بیزانــس را بــه تصــرف خــود در آورده بودنــد. تنهــا شــهر‌بیزانــس، قســطنطنیه بــود کــه آن هــم از‌همـه سـو در محاصـره عثمانـی قـرار‌داشـت. بایزیـد تقریبـا تمـام ناحیـه آسـیایی ترکیـه فعلـی را تســخیر‌نمــود و تنهــا شــهر قســطنطنیه و‌حاشــیه باریکــی در‌خشــکی اطــراف آن در‌ســـاحل شــمالی دریـای مرمـره بـرای امپراتـور‌مانوئـل باقـی مانـده بـود. مانوئـل، امپراتـور قسـطنطنیه بـرای در‌دسـت داشـتن آن شـهر‌بـه بایزیـد بـاج مـی‌داد. روابـط جنـوا و ونیـز بـا بایزیـد طـوری بـود کـه ایـن سـرزمین‌ها، او را فرمانـروای آینـده‌ای خـود می‌دانسـتند. تـرکان، قسـطنطنیه را بـا آن باغ‌هــا و کاخ‌هــا شــهر موعــود خویــش یعنــی اســتانبول می‌دیدنــد (لمـــب ،٢٢۶(.
مـســتملکات آســیایی تــرکان از‌متصرفــات اروپایــی آن‌هــا بــه وســیله تنگــه بســفور‌از‌هــم جــدا شــده بــود. بــه ایــن ترتیــب، نــاوگان ونیــز و جنــوا می‌توانســتند بــا تصــرف بوغازهــا ضربــه محکمـی بـه تـرکان وارد سـازند و شـاید می‌توانسـتند قسـطنطنیه را از‌محاصـره نجـات دهنـد. امـا رقابـت و‌درگیری‌هـای ایـن دو‌کشـور‌اروپایـی بـر‌سـر‌بازرگانـی آسـیا موجـب شـد کـه آنهـا در‌مـقابـل عـثمانیـان اقـدامـی صـورت ندهنـد. بایزیـد کـه دیپلمـات زبـردسـتی بــود بازرگانـی آســیا را بــرای هــر‌دو دام ســاخته بــود و بــا هــر‌دو دســته، مذاکــره میکــرد و‌آن‌هــا هــم بــرای تقدیــم پیشـکش بـه خدمـت سـلطان بـر‌یک دیگـر‌سـبقت می‌جسـتند. در‌نتیجـه اسـتغاثه پـاپ بـرای نجـات قسـطنطنیه بــه هــدر‌رفـت. بــزرگان و سـران اروپـا هـم سـرگرم جنگ هـای داخلـی بودنـد (لمـــب ،١٣٨٨:٢٣۰). ســـلطان عثمانــی بــا‌جلــب رضایــت ونیــز و جنــوا کــه دارای نیروهــای دریایــی نیرومنــد بودنــد از‌آن جانــب آســوده خاطر‌شــد، عثمانیــان از‌راه دریــا قــادر‌بــه اقــدام فراوانـی نبودنـد. ونیـز‌نیرویـی دریـای خـود را منحصـرا بـرای خدمـت بـه منافـع تـجارتـی خــود بـــه کار‌می‌بــرد. از‌ســال ١۰٨٢بــه بازرگانــان ونیــز عمــلا حــق داده شــد کــه در‌تمــام امپراتــوری بــدون تـأدیــه عــوارض و‌بــدون این کــه تابــع مقــرارت گمرکــی باشــند بــه داد و ســتد بپردازنــد. تجــارت ونیــز‌در قلمــرو امپراتــوری از‌تجــارت خــود بیزانــس دارای امتیــازات بیش تــری بــود. بــدان وســـیله بـیزانــس از‌مـزایــای عظیمــی کــه بــا واســطه بــودن میــان شــرق و‌غــرب موجــب قـدرت آن کشـور‌شـده بــود قطع نـظـر‌می‌کـرد. ونیـز‌از‌ایـن زمـان بـه بعـد توسـعه شـایان توجـه کــرد ایــن جمهــوری کم کــم تمــام کشــورهای مجــاور مدیترانــه را تحــت نفــوذ خــود قــرار‌داد (لومـــرل ،١٣٢٩:١٢٩-١٣۰). پــس از‌آن امـپراتــور بیزانــس بـــر‌آن بــود کــه بکوشــد از‌اهمیــت امتیازاتـی کـه بـه ونیزی‌هـای داده بودنـد بـا دادن امتیـازات مشـابه بـه رقیـب مـهـم آن جـنـوا بـکاهــد.
تنــدوس یکــی از چنــد جزیــره از مجمع الجزیره هــای کــه در دســت امپراتــور روم شــرقی بـود. ایـن جزیـره بــه دلیـل بـرخـوردار بــودن از موقعیـت مناسـب بـرای ورود بـه تنـگ داردانـل اهمیـت زیـادی بـرای کشـورهای کـه روابـط تجاری با قـسـطنطنیه و کـشـورهای که در حاشـیه دریــا ســیاه بودنــد، داشــت. هــر دو طــرف تنگــه در اختیــار امپراتــور قــرار داشــت، تـنــدوس از یـک مـوقعیـت مـمتـاز نظامـی برخـوردار بـود. ونیـز بـرای یـک مـدت طولانـی خواسـتار اشـغال ایــن جزیــره بــود بعــد از مذاکــرات طـولانــی بـــا امپراتــور، ایــن جزیــره بــه ونیــز واگــذار شــد. امــا جنوایی هـا بـا واگـذاری تنـدوس بـه ونیـز مـخالـف بـودنـد (١٩۵٨۶٢٧،Vasiliev)از ایـن زمــان بــه بعــد ونیــز بــرای کنتــرل تجــارت از طریــق تنگــه داردانــل بــه دریــاه ســیاه تــلاش میکــرد. امتیـاز تـنـدوس بـاعـث جنـگ تـازه بـا جنـوا شـد کـه بـه اصطـلاح Chioggia معـروف شـد کـه بـــا صـلــح ســـفید (پیمــان توریــن اوت ١٣٨١) بــه پایــان رســید. ایــن برخوردهــا مانــع اتحادیــه مسـیحی در برابـر ترک هـا، کـه در حـال پیشـرفت در دریـا اژه بـودنـد، شــد(٢٠٠٨٨٢٧،JONES( ) زمـانــی کــه جنــگ بــزرگ بیــن ونیــز و جنــوا کــه ناشــی از رقابت هــای اقتصــادی بـــود بـــه پایــان رسـید، از اهمیـت زیـادی برخـوردار بـود. جنـوا بـرای کنتـرل داد و سـتد قسـطنطنیه و دریـای ســیاه تــلاش میکــرد. هــدف جنــوا ایجــاد انـحصــار در تـجــارت در بســفور بــود. منافــع ونیــز و جنــوا باعــث برخــورد آن هــا در جزایــر و ســاحل دریــای اژه می شـــد.
قــوای متحـد اروپـا بعـد از شکسـت نیکوپولیـس ١ دریافتـه بودنـد کــه نــه تـنهـا قسـطنطنیه بلکــه دیگــر نواحــی اروپــا در خطــر اشــغال تـــرکان مـی باشــد. امپراتــور مانوئــل کــه پــس از کشــاکش متعــدد بــا پــدر و بــرادرش و دسیســه های بی حــد دربـــاری بـــه حکومــت رســیده بــود در ســال ١۴٠٠ مـیــلادی مـجبــور بــه تـــرک پایتـخــت خـــود شــد و مــدت دو ســال در نواحــی مختلــف اروپــا ســـفر نـمــود تــا بلکــه علیــه بایزیــد کــه در دروازه هــای قســطنطنیه اردو زده و مصمــم بــه فتــح شـــهر بـــود متحــدی پیــدا کنــد (جــوادی ، ١٣۵٢: ١۵٨). امــا اروپــای شــرقی در تـصــرف عثمانیــان قــرار داشــت . فـرانســه و انـگلســتان مشــکلات داخلــی داشــتند و نمی تـوانسـتند مـانوئـل را کمـک کنـد. هانـری چهـارم در انگلسـتان گرفتـار اغتشاشـات ملـی و در فرانسـه دوک اورلئـان و دوک دوبـور بونـی بـا یک دیگــر در نــزاع بودنـد. ونیـز بهتـر دیـد کـه بــا تـرک هــا از در مسـالمت درآیـد. (صـدر،١٣٢٢: ۴٣). در ضـمـن آنـکـه مانوئـل بـرای گرفتـن کـمــک بـــرای نجــات قســطنطنیه در فرانســه بــه ســر می بــرد. بــرادرزاده وی درصــدد برقــراری روابـط دوسـتانه بـا ســلطان بـایزیـد کـه در آن تاریـخ در آنقـره تهیـه جنـگ بــا تـیمـور را می دیـد بـرآمـد. پایـه مـوافقـت آن هــا بـر ایـن قـرار گرفـت کــه اگـر سـلطان تـرک در ایـن جنـگ فاتـح شـود وی شـهر قسـطنطنیه را بـه او واگـذارد (کلاویخـو، ١٣٣٧: ۶٠). قبـل از رفتـن مانوئـل، بــرادرزاده خـویـش ژان کـه موافقتـی بیـن آن هـا حاصـل شــده بــود بــه نـیابـت از جـانـب خـود بـه حـکومـت شــهر منصـوب کـرده بـود. اقدامـات مانوئـل بـرای کمـک گرفتـن از سـایر کشـورهای اروپایـی بی نتیجــه مانــد. وی بعــد از بازگشــت بـــرادرزاده خـویــش را بـــه دلیــل خیانــت تبعیــد کــرد.
مانوئــل امپراتــور‌قســطنطنیه و‌بــزرگ مـــردم ژن کـــه در پــرا اقـامــت داشـــت پیام‌هایــی بـــه تیمـور فرسـتاد مبنـی بـر‌این کـه در‌صورتـی کـه تیمـور‌اقدامـی علیـه عثمانیـان انجـام دهـد بـا ســپاه و‌کشــتی بــه او یــاری خواهنــد نمــود. آنــان قــول دادنــد کــه بی‌درنــگ یــا پــس از‌انــدک زمـان کشـتی‌های جنگـی خویـش را مجهـز نماینـد و در داردانـل متمرکـز‌سـازند. آنهـا بـه ایـن وســـیله می‌خواســتند کــه مانــع بازگشــت لشــکریان تــرک کــه در‌یونــان (و‌ترکیــه اروپــا‌هســتند) نتواننـد بـه آسـیای صغیـر باز گردنـد. بـه ایـن ترتیـب، مقدمـات پیـروزی تیمـور را در مقابـل سـپاه عثمانــی فراهــم ســازند. از‌ســوی دیگــر یونانیــان تعهــد نمودنــد کــه مبلغــی بــه عنــوان هزینــه کارزار بــه او‌بدهنــد. تـیمــور در ایــن زمـــان بســیار نیرومندتــر و آماده‌تــر از‌حریــف بــود (کلاویخــو، ١٣٣٧:١۴٣). در‌همــان زمــان نمایندگانــی از جنــوا نــزد تیمــور آمدنــد بــرای مبــارزه بــا تجــار ونیـز از وی کمـک خواسـتند و محرمانـه از‌طـرف امپراتـور مسـیحی قسـطنطنیه کـه تحـت نظـر بایزیــد بــود اســتدعای همراهــی کردنــد(لمــب ،٢٢۴). از‌ســوی دیگــر‌گیبــون معتقــد بــود کــه اگـر تیمـور‌بنـا بـه تقاضـای امپراتـور یونـان جـوانمردانـه بــه یـاری او لشـکر کشـیده بـود مسـتحق تمجیـد و حق شناسـی مسـیحان می‌گردیـد. ولیکـن مسـلمانی کـه بـا شمشـیر کافرکشـی تـا درون گرجسـتان رفتـه بـود و جهـاد بایزیـد را محتـرم می‌داشـت. طبعـا مایـل نبـود کـه بـر بت پرسـتان اروپایـی ترحـم یـا ایشـان را مسـاعدت نـمایـد. تـیمـور بـه انگیـزه جاه‌طلبـی پیـش رفـت و‌نجـات قـسـطنطنیه از‌نـتایـج تصادفـی ایـن واقعـه بـود (گیبـون ،١٣٨١،ج ٣،١٢۶۶). عـلاوه بـر‌ایـن، حکومت هـای محلـی آسـیای صغیـر‌بـرای حفـظ قلمـرو خـود بـه تیمـور‌پناهنـده شـدند. بعضـی از‌ایـن امـرا از امیرتیمـور کمـک طلبیدند.
ژن و ونیـز درخواسـت روابـط دوسـتانه بـا تیمـور نمودنـد. تیمـور نیـز از ایـن درخـواسـت آنــان اسـتقبال نمـود. زیـرا بـرای بـسـتن تـنگـه بسـفور و بسـتن راه هرگونـه کمـک بـه بایزیـد، احتیـاج بـه نیـروی دریایـی داشـت. تیمـور می‌دانسـت کـه بایزیـد بزرگ‌تریـن حریـف نیرومنـد اوسـت و در‌همیـن راسـتا هرگونـه کمکـی کـه بـه او‌می‌رسـید، را می‌پذیرفـت. وی بـرای دسـت یابی بـه هـدف خـود بـا اکثـر دول غربـی روابـط دوســتانه ایجــاد کـرد و از‌ژن و ونیـز و قسـطنطنیه کمـک بحـری خواسـت (صـدر،١٣٢٢:۴۴). از‌طـرف دیگـر‌سیاسـت مسـیحان چنیـن بـود کـه روابـط دوســتانه خــود را بــا تاتارهــا حفــظ کننــد و بــرای معــدوم کــردن مســلمانان از‌اتحــاد بــا آنــان اسـتفاده نماینـد. ایـن عـادت و‌سیاسـت هنـوز‌موجـود بـود. بنابرایـن بـرای اروپاییـان اهمیـت نداشـت کـه متحدشـان نـیـز‌بـرای جـنـگ بـا‌مسـلمانان، مـسـلمان باشند (صـدر،١٣٢٢:۴۴(.
تیمــور‌از‌لحظــه ای کــه بــه گرجســتان پــا گذاشــت همــه پیش روی‌هــای او را کشــورهای اروپایــی بــا دقــت و‌علاقــه روزافــزون زیــر‌نظــر داشــتند. از‌مدت‌هــای مـدیــد همــه دیده‌هــا متوجـه امـوری گشـته بـود کـه در‌خـاور نزدیـک جریـان داشـت. در‌اسـپانیا مقـارن ایـن احـوال هـانــری ســـوم پادشـــاه کاســتیل و‌لیــون بــود (کلاویخــو،١٣٣٧:٩). بیزانــس جهــت مقابلــه بــا خطــر‌عثمانیــان بــه تیمــور پیوســتند. تیمــور‌یاننیــز، عــلاوه بــر‌آن‌کــه در‌راســتای حفــظ منافــع مـنطقـه ای خــود بـا مسـیحیان شـرقی دوسـتی داشـتند در راسـتای اجرایـی کـردن طـرح اتحـاد بــا اروپــا در‌مقابلــه بــا‌عثمانــی، بــه آن هــا نیازمنــد بودنــد.
حمله تـیمور بـه عـثمانی سرآغاز کم شدن فشارها بر دول مسیحی
فتوحـات تیمـور‌بـرای ایجـاد‌یـک امپراتـوری، بـه نـاگاه موجودیـت امپراتـوری عـثمانـی را در‌معــرض خطــر‌قــرار‌داد. بایزیــد ســلطان عثمانــی در‌ایــن زمــان توانســته بــود‌کــه در‌نبــرد نیکوپولیــس بــا‌زیگیســموند فرمــان روای مجارســتان بــه پیــروزی درخـشــانی دســت یابــد. او بــرای تـوســعه قـلمــرو‌خــود و افزایــش اقتــدار‌عثمانــی لازم دیــد کــه خطــر‌جغتایی‌هــا را از‌بیــن ببــرد. ایــن مســأله وی را‌کــه تاکنــون اهــداف توســعه طلبی خــود را بیش تــر‌متوجــه غــرب و شــمال غربی کــرده بــود، در‌برابــر‌وضعیتــی جدیــد قــرار‌داد. بــر‌ایــن مبنــا ســلطان از‌محاصــره قســطنطنیه دســت کشــید و بــا ســپاهیان خــود بــه ســمت شــرق حرکــت نمــود(رویمــر،١٣٨۰: ١٢۰(. بـایزیــد در‌ســال ١۴۰٢میــلادی محاصــره قســطنطنیه را از ســر‌گرفــت .
تیمـور‌در‌تابسـتان سـال ١۴۰٢میـلادی تصمیـم بـه حملـه علیـه بایزیـد گرفـت و‌اگرچـه در ابتــدا آن چنان کــه بیایــد، مدعــی عدم حمایــت از‌اروپاییــان بــود امــا بــه تدریــج اوضــاع کلــی در حــال تغییــر بــود. « تیمــور‌مبالغت هــا فرمــود کــه مــن بالطبــع خواهــان آن نـیســتم کـــه متوجــه آن طــرف شــوم و‌لشــکر‌بــدان مملکــت بــرم از‌آن جهــت کــه ایشــان دائمــا بــا افرنــج در‌مقابــل ایسـتاده عـزا می‌کننـد، نمی‌خواهـم کـه فرنـگ را قوتـی پدیـد آیـد و‌اسـلام را ضعفـی روی نمایـد (حافــظ ابــرو،١٣٨۰:٩۵۰) ». وی از‌هنــگام فتــح ســوریه دیگــر اجبــاری در‌حفــظ هم بـســتگی بـــا ســایر نیروهــای اســلام احســاس نمی‌کــرد. جنووایی‌هــا و ســایر‌قدرت‌هــای مســیحی اروپــا، طالـب او‌بـه عنـوان متفقـی علیـه عثمانی‌هـا بودنـد. بنابرایـن ارتـش خـود‌را بـه طـرف جنـوب و‌بــه ســوی ســیواس حرکــت داد. دو‌ســال پــس از‌ســقوط ایــن شــهر بــود کــه بایزیــد محاصــره قسـطنطنیه را رهـا کنـد و‌قسـمت اعظـم ارتـش خــود را بـه آســیا انتقـال دهـد(لـردراس ،١٣٧٣:٧۵). یونانیــان کــه از گرســنگی مشــرف بــه مــرگ بودنــد از باروهــای شــهر‌بــه پاییــن می‌آمــد و بـرای سـیر‌کـردن شکمشـان، خـود را بـه تـرکان تسـلیم می‌کردنـد. هنگامـی کـه سـیل سـپاهیان تاتـار‌بـه جانـب غـرب نمـود، بایزیـد دسـت از‌محاصـره قسـطنطنیه کـشـید و بـا‌شـتاب بـازگشـت تـــا نیروهــای خــود را در‌آناطولــی جمــع آورد. دو‌ســپاه تــرک و‌تـاتــار‌در‌آنقــره (آنـــکارا) بـــا‌هــم مصــادف شــدند. تیمــور‌موفــق شــد در جنــگ آنقــره (آنــکارا) لشــکر‌قدرتمنــد بایزیــد را در‌هــم شــکند.(پورگشــتال ،١٣۶٧:٣۰۴). علاقه منــدی تیمــور‌بــه ایجــاد روابــط بازرگانــی و‌دوســتی بــا اروپاییــان از‌طرفــی و‌آوازه فتوحــات او و خاصــه شکســت بـایزیــد از طــرف دیگـــر‌باعــث شـــد کــه توجــه زیــادی بــه زندگــی و‌قلمــروی حکومــت او‌بشــود(جـــوادی ،١٣۵٢:١۶۰). تـیمــور‌در مــدت کم تــر از‌یک ســال تمامــی ســرزمین روم را تســخیر نمــود. بعــد از قــلاع روم فتح نامه هــا و پیام‌هـای را‌بـه اطـراف فرسـتاد. ایـن پیروزی‌هـای درخشـان در‌مـشـرق و‌مـغـرب جـهـان باعـث شــگفتی شــد(شــامی ،١٣۶٣:٢٧۶؛یــزدی ،١٣٨٧:١١٧۴(.
بعــد‌از‌فتــح ازمیــر، شــهر فوســه کــه مرکــز‌مهــم بـازرگانــی بیــن آســیا صغیــر و ایتالیــا بــود از طـرف سـپاه تیمـور‌محاصـره شـد. امـا اهالـی آن فـورا مطیـع و‌خراج‌گـذار‌شـدند. بـه ایـن ترتیـب، از‌قتــل و‌عــام و ویرانــی شــهر‌نجــات پیــدا نمــود(ســمرقندی ،١٣٨٣:٩۴٨؛گـروســه ،١٣۵٣: ٧۵١). از‌جـملـه شــرکت ژنـی کـه مؤسسـه مهـم تجارتـی در جزیـره خیـو داشـت اظهـار اطاعـت و انقیـاد نمـود(گروسـه ،١٣۵٣:٧۵١). حـاکـم جـزیـره سـاقیز بـا شـنیدن پیـروزی تیمـور‌هدایـای بســیاری بــرای وی فرســتد. ضمــن این کــه بــه وســیله ســفیر خــود پیــام داد کــه «ایــن کمینــه از‌بنــدگان درگاه اســلام پناهم و رســـانیدن جـزیــه و‌ســـاو١بــر‌گــردن انقیــاد گرفتــه، ســایر‌اوامــر و احـکام خـدام آن حضـرت را کمـر‌امتثـال و‌طاعت گـزاری بـر‌میـان خدمتـکاری بـسـته ام و‌چـشـم امـیـد بـه استشـراق انـوار‌مرحمـت و‌الطـاف پادشـاهانه گشـاده ». وی مراتـب فرمان بـرداری خود بــه تیمــور‌را اعــلام داشــت. حاکــم ایــن جزیــره قـبــول کـــرد کــه جـزیــه و‌خــراج بپــردازد(یــزدی ، ١٣٨٧:١١٧٧؛سـمرقندی ،١٣٨٣:٩۴٩). حاکـم ایـن جزیـر‌بـا اقـدام خـود،« خواسـت تـا دفـع سـطوت لشـکر‌منصـور‌از‌مـرز‌و‌بـوم خـود‌کند» (حافـظ ابـرو،١٣٨۰:٩٧٩(.
امـپراتــور‌مانوئــل امـیــدوار‌بــود‌کــه شکســت ســلطان بایزیــد طلیعــه زوال دولــت عثمانیــان باشـد. امـا وی بـدون کمـک دیگـران نمی‌توانسـت مـوجبـات ایـن زوال را بــه وجــود‌آورد. بعـد از شکسـت بایزیـد در‌آنقـره (آنـکارا) جمهوری‌هـای ایتالیـا احتیـاط را در پیـش گرفتنـد. ژنوائیـان بـرای حفـظ تجـارت آسـیایی خویـش شــتابان بــا تیمـور قـرارداد بسـتند. امـا ایـن کشـورها بـرای حفـظ تجـارت خـود در بالـکان و‌بـه سـبب عـدم اطمینـان بـه آینـده، با انتقـال بـازماندگان لشــکر بـایزیــد بــه اروپــا، بــه دوام دولــت عثمانــی کمــک کردنــد. ونیزیــان دامــان بــه یک ســو کشــیده بودنـد. نـژاد تـرک در‌آناطولـی چنـان جـا‌گرفتـه و‌از‌نظـر‌سیاسـی در‌بـالـکان چـنـان نفـوذ کـرده بــود کــه ریشــه کــردن آن در‌هیچ کــدام از‌ایــن دو‌منطقــه بــه آســانی میســر نبــود(رانســیمان ، ١٣٨۰:۵۴٩(.بـعــد‌از‌ایــن شـکســت مـســتملکات عثمانــی بــه ســرزمین‌هایی منحصــر شــد کــه بایزیـد بـه هنـگام رسـیدن بـه سـلطنت بـه میـراث بـرده بـود. بـا‌حمایـت تـیمـور، امــرای پیشــین در‌هــر‌منطقــه امارات‌هــای ســابق و‌مســتقل خــود را بنیــان گذاشــتند. قلمــرو‌عثمانــی میــان پسـران بایزیـد کـه بـه حـاکمیـت تـیمـور‌گـردن نهـاده بودنـد، تقسـیم شـد. بـا‌مـرگ تیمـور، آنـان منازعـه ای شـدیدی را‌بـرای اسـتیلا بـر کل قلمـرو پیشـین عثمانـی آغـاز‌کردنـد.
بعـد‌از‌شکسـت نـیـروی عـثمانـی در‌جنـگ آنقـره (آنـکارا) جنـگ بـر‌سـر تصاحـب قـدرت بیـن شـاهزادگان عثمانـی در‌گرفـت. بـا ایـن هـمـه در اروپـای جـنوبـی، یعنـی بالـکان هیـچ حرکتـی علیـه عثمانی‌هـا صـورت نـگرفـت و‌حـتـی دو دولـت ونـیـز و جنـوا کـه از‌دسـت عثمانی‌هـا متضـرر شــده بودنــد دســت بــه اقدامــی عـلیــه عـثمانــی نزدنــد. کشــتی‌های ونیــزی و‌جنوایــی زمانــی کــه چهــل هــزار‌نفــر‌از‌نیروهــای شکســت خــورده عثمانــی درصــدد ورود بــه رومـلــی بـرآمدنــد بــه شــکل رقابت آمیــزی ایــن نـیروهــا را بــه رومـلــی بردنــد. بـدیــن تـرتیــب یــک لشـــکر‌نیرومنــد عثمانـی در‌بالـکان مسـتقر‌شـد. تنهـا دولتـی کـه از‌شـکسـت آنـقـره (آنـکارا) درصـدد بهره‌گیـری آمــد مجارســتان بــود کــه بالطبــع درصــدد جبــران شکســت نیکوپولیــس بــود. امــا در‌همیــن ایـام بـر‌اثـر کمـک پـاپ بـونیفـاس بــه لادسـیلاس سـلطان سـبیل کـه قصـد تصاحـب ســلطنت مجارسـتان را داشـت، سیگسـموند سـلزان مـجارسـتان نـتوانسـت از‌ایـن فرصـت اسـتفاده نمایـد و‌در‌بـالــکان نـقشــی ایفــا کنــد(چارش‌لــی ،١٣۶٨:٣۶٩( .
مانوئــل بعــد‌از‌شکســت بایزیــد بــه کشــورش بازگشــت وی هنــگام بازگشــت بــا ســلیمان معاهده‌نامـه گلیبولـی را‌مـنعقـد سـاخت. هـم زمـان بـا ایـن پیمـان، امیـر‌سـلیمان بــا ونیـز‌و جنـوا کــه بــه ورود نیروهـای عثمانـی بــه رومـلـی کمـک کـرده بودنـد، مـوافقت نـامـه ای امضـا کـرد. بـه موجـب معاهـده گلیبولـی، امیـر‌سـلیمان متعهـد شـده بـود کـه کارتـال، پندیـک، گنبـره و برخـی از‌جزایــر‌واقــع در‌ســـاحل آنـاتولــی، ســواحل دریــا ســیاه را تــا میســوری، ســیلیوری را در‌مرمــره و ســـلانیک، تـســالیا و بعضــی نقــاط دیگـــر‌را بــه امـپراتــور وا گــذارد. او بـــا دادن پــاره‌ای امتیــازات تجـاری بــا ونیـز و جنـوا بـه توافـق رسـید. در‌ازای ایـن امتیـازات دو دولـت جنـوا و ونیـز‌متعهـد شـدند کـه از‌ورود تیمـور‌بـه روملـی ممانعـت بـه عمـل آورد(چارشـلی ،١٣۶٨:٣٧٣). امپراتـور قسـطنطنیه و‌ســرکرده مــردم ژن مقیـم پـرا، بـه جـای وفـای بــه عـهـد و پیمـان، بــه لشــکریان تــرک مقیـم اروپـا اجـازه دادنــد کـه بـگذرنـد و‌بـه آسـیای صغیـر‌برسـند و نیـز پـس از‌جنـگ هـم بـه تـرکان در گریـز ا ز آنقـره و بـه سـلامت رسـیدن بـه ترکیـه اروپـا یـاری کردنـد و یونانی‌هـا آنهـا را بــا کشــتی‌های خــود از این ســو‌بــه آن ســـوی دریــا بـردنــد. اقــدام آن‌هــا موجــب آن شــد کــه تیمــور‌بــا یونانیــان مخالفــت کنــد و بـا مســیحان سـراســر‌قلمــرو خویــش بـــه شـــدت رفـتــار کنــد (کـلاویخــو،١۴۴( .
سـیاست خارجی تیمور با اروپا بعد از حذف عثمانی
پیـروزی در‌نبـرد آنقـره (آنـکارا) موجـب تحـرکات و‌فعالیت هـای متعـددی گردیـد. از‌جملـه آثــار آن ایجــاد روابــط بیــن دربارهــای شــرقی و بالعکــس، هم چنیــن بیــن تیمــور و قدرت‌هــای غربـی انـجـام گرفـت سـلطان فـرج از‌قاهـره سـعی کـرد تـا نظـر مسـاعد تیمـور را بـه سـوی خـود جلـب نمایـد. وی فرسـتادگان تیمـور‌کـه تـا آن زمـان از بازگشـت آنـان ممانعـت می‌کـرد اجـازه مراجعـت داد و فرسـتادگانی نیـز‌از‌جانـب خـود بـرای اظهـار‌اطاعـت نزد تیمور فرسـتاد. تیمور‌نیز ایـن فرسـتادگان را بـه حضـور پذیرفـت. از‌سـوی دیگــر‌گئورگـی هـفتـم پادشـاه گرجسـتان غفلـت نمـود کـه بـه مناسـبت پیـروزی تیمـور بـر بایزیـد اول بـه وی تهنیـت بگویـد. بـا نزدیـک شـدن فاتـح درصـدد جبـران برآمـد و بـه دلیـل هدایـای زیـاد از جملـه گله هـای اسـب و‌سـکه های طـلا کـه نـام تیمـور بـر‌آن‌هـا ضـرب شـده بـود او را مـورد عفـو قـرار داد (رویمــر،١٣٨۰:١٢٣). تـیمـور پـس از‌نبـرد آنقـره (آنـکارا) در فکـر یـورش بـه جانـب روم بـود زیـرا مانوئـل امپراتـور بیزانـس از اسـارت بایزیـد بسـیار‌خشـنود بـود امـا هنگامـی کـه نامـه تیمـور‌را در‌بـاب تهیـه جهـازات بـرای یــورش بــه جانــب روملــی دریافــت، مبهــوت و دســتپاچه گشــت. وی بـــه ســـبب اشــغال ازمیــر توســط تیمــور پــس از‌مـحاصــره ١۵روزه تصور‌می‌کــرد او از آن جــا بــه اســتانبول حملــه کنــد. بنابرایـن باعجلـه هدایـا و سـفرایی را نـزد تیمـور فرسـتاد و مراتـب اطاعـت و‌فرمان بـرداری خـود را‌اعـلام نمـود (آکا،١٣٩۰:۶٨( .
تیمــور‌بــا متانــت پیــش درآمدهــای مصالحــه از‌جانــب قدرت‌هــای اروپایــی را پذیرفــت. لیکـن هنگامـی کــه امـپراتـور بیزانـس پذیرفـت کـه حاکمیـت او را بــه رســمیت بشناسـد و خـراج لازمــه آن را بپــردازد، تیمــور‌آمــاده بــود کــه ناگاونــی بــرای حمــل ســربازانش از‌پهنــه تنگــه بــه اروپـا ایجـاد کنـد. ایـن عمـل بـه فرضیـه دهشـت زایی کـه او‌قصـد محاصـره قسـطنطنیه را دارد دامـن زد. امـا تیمـور‌هیچ گونـه نقشـه ای بـرای اروپـا در‌سـر نمی‌پرورانـد نـه حتـی علیـه آنـاطولـی، کــه سـنت های غـازی رایـج در‌آن ارج می‌نهـاد و حتـی امـلاک شـاهزادگان بی‌خانمـان محلـی را بـه آنـان مسـترد داشـت. در‌اینجـا لشکرکشـی‌اش را چیـزی بیـش از‌تهاجمـی شـکوهمند تلقـی نمی‌کــرد. در‌مقــام بنیان گــذار یــک امپراتــور جاه طلــب، بیش تــر متوجــه شــرق بــود(لــردراس ، ۷۹:۱۳۷۳).
روابــط سیاســی ایــران و‌اروپــا از ابتدایــی حکومــت مـغــول هـمیشــه موقتــی بـــود و غالبــا بــه مرحلـه عمـل نمی‌رسـید. بـا وجـود ایـن نبایـد تصـور کـرد کـه ارتبـاط آنهـا مؤثـر نبـود. کم تریـن اثــر‌ایــن روابــط افتتــاح راه آســیا بــرای اروپاییــان بــود. در زمــان تـیمــور نیــز کــه خــود را مدافــع اســلام می‌دانســت کــه خرابی‌هــای او را ترمیــم کننــد و‌بــرای آبادانــی کشــورهای مســخر‌شــده بـازرگانـان و‌صـنعت گــران خارجـی را تشـویق کـرد(صـدر،١٣٢٢:۴۵-۴۶). تیمـور‌پـس از‌ایـن فتـح روابـط خـود را بـا اروپـا قطـع نکـرد. اروپاییـان کـه بـا نجـات قسـطنطنیه انتقـام شکسـت نیکوپولیـس را گرفتـه بـودنـد بیـش از‌پیـش بـا تیمـور دوسـتی کردنـد. در‌ایـن موقـع مهم تریـن رابطـه بیـن ایـران و اروپـا از طـرف تیمـور حاصـل شـد. از‌همـه مـهم تــر و محکم تـر روابطـی بود که تیمـور و فرانسـه داشـتند روش عثمانـی مبنـای کلیـه روابـط ایـران و اروپـا بـود و همیـن کـه خطـر عثمانـی رفـع گردیـد. دوبــاره ایـران و اروپـا از‌هـم جـدا شـدند (صـدر،١٣٢٢:۴۵). علاقه منـدی تیمـور‌بـه ایجـاد روابـط بازرگانـی و‌دوسـتی بـا اروپاییـان باعـث شــد کـه توجـه زیـادی بـه زندگـی و‌قـلمـروی حـکومـت او بشـود و نـه تنهـا فرسـتادگانی کـه بـه دربـار‌سـمرقند می‌رفتنـد دربـاره‌اش بــه بحــث پرداختنــد، بلکــه جنگ هــا و سـفاکی‌های او موضــوع نمایشــنامه های نویســندگانی چــون مارلــو١و‌پــرادن ٢گردیــد (جــوادی ،١٣۵٢:١۶۰). فتوحــات ســلاطین عثمانــی وحشــت زیــادی در اروپــا پدیــد آورده بــود. ایــن وحشــت ســبب ایجــاد روابــط نزدیــک آن قــاره بــا تیمــور و جـانشــینان او و هم چنیــن دولت هــای ترکمــان آق‌قویونلــو و قراقویونلــو منجــر گردیــد. ایــن روابـط درسـت در‌همـان اوقـات کـه تیمـور سـرگرم زد و خـورد بـا بایزیـد عثمانـی و فتـح آسـیای صغیــر‌بــود، آغــاز‌شــد و میــان او و هانــری چهــارم پادشــاه انگلســتان و‌هانــری ســوم پادشــاه کاسـتیل (قسـطیله ) نامه هایـی مبادلـه گردیـد.
روابط مـیان دربـار امیرتیمور و دربار فرانسه
بــا پیشــرفت عثمانــی بــه داخــل خــاک اروپــا مســائل خارجــی مهم تــری بــرای فرانســه پیــش آمــد کــه بــا اهمیت تــر‌از‌مســائل داخلــی بــود. ایــن واقعــه پیشــرفت ترک‌هــا بــه طــرف مرکـز اروپـا بـود و‌نه تنهـا فرانسـه بلکـه تمـام دول مسـیحی بـه وحـشـت افـتادنـد. در‌ایـن موقـع یــک موافقــت موقتــی بیــن پادشــاهان اروپــا حاصــل شــد. علــت دیگــری نیــز‌موجــود بــود کــه توجــه فرانســه را بــه مشــرق جلــب میکــرد و آن نگرانــی بــود کــه بــا پیشــرفت ترک‌هــا نســبت بــه مســتملکات او پیــدا شــد ( صــدر،١٣٢٢:٧٩). سیلوستردســای معتقــد اســت کــه شــارل بـــه انــدازه کافـی از‌آشـفتگی‌های آسـیا ناشـی از اقدامـات تیمـور‌اطـلاع داشـت. هـر دو آنهـا منافـع مشـترکی در‌برابـر ترک‌هـا داشـتند و در‌انتظـار‌یـک برخـورد تقریبـا اجتناب ناپذیـری بیـن تاتارهـا و ترک‌هـا وجـود داشـت (۴۴:١٨٩۴،́ Moranville ) شـارل ششـم در‌تاریـخ فرانسـه بـه لقـب دیوانـه شـهرت داشـت. دوازده سـاله بـود کـه بـر‌تخـت سـلطنت نشسـت ولـی تـا مدت‌هـا اختیـار امــور در دسـت اعـمـام او بــود. از سـال ١٣٨٩میـلادی نیـز‌دچـار‌بیمـاری دماغـی گـردیـد و دوک اورلئــان عـمــلا نایب‌الســلطنه شـــد. امــا نامــه تیمــور‌چنان کــه پیداســت در‌همــان موقــع اقامــت او در روم (آسـیای صغیـر) و دوازده روز پـس از فتـح آنقـره و اسـارت سـلطان بایزیـد نوشـته شـده بــود. لحــن نامــه هرچنــد دوســتانه بـــود ولــی اســـلوب نـــگارش آن بســیار‌غریــب و پــر از اغــلاط کتابتــی بــود(نوایــی ،١٣۴١:١٢۶( .
دعــات مســیحی کـــه در‌مـمالــک امیر تیمــور آمــد و شــد می‌کردنــد، بــرای جلــب اعتمــاد امیرتیمــور و تحصیــل احتــرام بــرای خــود همیشــه از‌قــوت و قــدرت پادشــاه فرانســه تعریــف و تمجیــد می‌نمودنــد. آن‌هــا از عــدوات مشــترک‌های کــه سلســله تـیموریــان و پادشـــاهان اروپــا بــا ترک‌هـا داشـته اند، اسـتفاده می‌نمودنـد و توسـط همیـن دعـات بـود کـه مکاتیـب از‌جانـب پادشــاه فـرانســه بــه امیر تیمــور رســیده بــود و بــه تحریــک همیــن دعــات، نامــه ای بــه پادشــاه فرانســه نوشــته شــده اســت.(قزوینــی ،١٣٣٢:۵٨). چنان‌کــه دوساســی ملتفــت شـــده اســـت عـلامـات اهمـال کاری و مسـامحه بـر وجنـات ایـن نامـه از‌هـر‌طـرف هویداسـت. چـه عـلاوه بـر سـهوهای مـکـرر کاتـب کـوچکـی قطـع کاغـذ و کمـی عـرض حاشـیه آن برخـلاف آن چـه معهـود در‌مکاتبـات سـلاطین آن اعصـار بـوده اسـت همـه دلالـت بـر‌سـهل انگاری و مسـامحه در صــدور ایــن نـامــه مـی‌کنــد و گویــا در دربــار امیرتیمــور بــه پادشــاه فرانســه اهمیتــی را کــه در‌حقیقــت دارا بــوده نمی‌دادنــد یــا نمی‌دانســته اند. چــون ایــن نامــه بــه تـحریــک دعـــات مـســیحی بــرای پادشـاه فرانسـه نوشـته شـد شـاید آن را یـک مسـأله غیـر‌معتنی بـه فـرض کـرده و‌تمـام آن دقتـی کـه بایـد در آن بــه کـار‌بـرده شــود و شـرایطی کـه در‌آن بـاب مرعـی گـردد بـه عمـل آورده نشـده اســت (قزوینــی ،١٣٣٢:۶١(.
تیمــور افــرادی را بــرای جمــع آوری اطلاعــات در داخــل کـشــورهای مـختلــف گمــارده بــود. جاسوســان دیگــری را نیــز در لبــاس صوفــی درویــش، تاجــر، منجــم بــه ســرزمین‌های دیگــر می‌فرســتاد. آن‌هــا اطلاعاتــی را دربـــاره شـــهرها، قصبه هــا، راه‌هــا، اقــوام، اعیــان، اشــراف و حــوادث مهــم بــرای وی می‌فرســتاد (آکا،١٣٩۰:٢٣۴). «مترددیــن و مســافران هـــر‌ملــک و دیـار را تـسـلی دادم کـه اخبـار ممالـک را بـه مـن برسـانند و‌تجـار آن را و قافله سـالاران را تعییـن نمـودم کـه بـه هـر‌ملـک و‌دیـار‌رفـتـه از‌خـتـا و ختـن و چـیـن و ماچیـن و‌هندوسـتان و بـلاد غـرب و مصــر‌و‌شــام و روم و جزایــر فرنــگ متــاع نفیــس و‌تحفه هایــی لایــق بــه جهــت مــن بیاورنــد و‌احــوال و اوضــاع و اطـوار متوطنـان و‌سـکنه آن دیـار را بـه عـرض مـن رسـاند و سـلوک حـکام هــر‌مملکتــی را بــا رعایــا بــه خاطــر‌آورد. نمــودار‌سازند» (حـســینی تـربتــی ،١٣۴٢:٢١۶-٢١۴). جـاسوســان از‌ایــن مناطــق، اطلاعاتــی در‌مــورد وقایــع مربــوط بــه شهرســتان‌ها، شــهرهای کوچـک، جاده‌هـا و‌افـراد برجسـته در‌اختیـار تیمـور قـرار دادنـد. بـه ایـن ترتیـب، بـا بـه دســت آوردن ایـن اطـلاعـات، امـیرتیمـور از‌نقـاط ضعـف دشـمنان خـود آگاه بـود و‌در‌پـی فرصتـی بـود تـا بـر دشـمنان خـود غلبـه کنـد(٣۵، PAYDAS ). ایـن جاسـوس در‌مـورد فاصلـه شـهرسـتان‌ها آنهـا را بـه تصویـر‌می‌کشـیدند پیـروزی در نبـرد آنقـره (آنـکارا) نتیجـه ایـن اطلاعـات بـه دسـت آمــده از‌ایــن افــراد اســت. تیمــور‌دســت بــه راه انــدازی یــک ســرویس اطلاعاتــی قــوی زده بـــود. تـیمــور‌افــراد زیــادی را در پوشــش های مختلــف بــه مناطقــی از‌جهــان فرســتاد.
بلافاصلــه پــس از‌جنــگ آنقــره (آنــکارا) ژان دوم اســـقف ســـلطانیه در‌ســال ١۴۰٢میــلادی بــه ســفارت از‌طــرف تیمــور‌مأمــور‌شــد. فـــری مـارحســیا، مـطــران یــا کشــیش بــزرگ منطقــه ای بـود کـه سـلطانیه در‌مرکـز‌آن قــرار‌داشـت. وی از‌مــردم ایتالیـا و از فرقـه فرانسیسـکن، موسـوم بــه جــان دوم بــود. او‌از‌طــرف تیمــور‌بــه دربارهــای ونیــز، ژن، انگلســتان و‌فـرانســه مـأموریــت سـفارت داشـت کـه اندکـی پیـش از١۴ژوئـن ١۴۰٣بــه پاریـس رســید و‌مدتـی در دربـار فرانسـه اقـامـت داشــت (نـوائـی ،١٣٧۰:٧١). مارحسـیا١مرکـب اسـت از‌دو‌کلمـه سـریانی : مـار بـه مـعنـی بـــزرگ، ســید و‌آقــا کــه بــه هــر شــخصی بــه قصــد‌احتــرام اطــلاق می‌شــود و حســیا کــه در‌اصــل صفــت و‌بــه معنــی مـتدیــن، مـقــدس و‌قدیــس اســت ولــی در‌اصطــلاح کلیســا اســما بــه معنــی اســـقف اســتعمال می‌شــود وی ابتــدا اســقف نـخجــوان بـــود و‌در‌ســال ١٣٩٨م /٨۰۰-٨۰١ه از آن درجـه ارتقـا جسـته و بـه سـمت مـطـران ســلطانیه منصـوب گردیـد و تـا آخـر عمـر در همیـن درجـه باقـی بـود تـا در‌سـال ١۴٢٣میـلادی در‌سـلطانیه فـوت نمـود (قزوینـی ،١٣٣٢:۶۰(.
در‌نامــه شــارل بـــه تـیمــور‌این کــه مذهــب و‌زبــان نمی‌توانــد مانعــی بــرای تـجــارت بـاشــد در‌ازای حـفاظــت از‌بازرگانــان تاتــار در خواســت کـــرد بــرای روابـــط متقابــل بازرگانــان فرانســه و بـه طـورکلـی بـرای مسـیحیان. اسـقف اعظـم سـلطانیه اهـداف خـود را بـرای سـفارت بـه شـارل این‌گونــه ذکــر‌کــرد: هــدف اول خـــود اطــلاع دادن پیــروزی تـیمــور بــر بایزیــد و اســارت او بــود و آزادی زندانیـان مسـیحی را کـه توسـط بـایزیـد اسـیر‌شـده بـودنـد را صـادر‌کـرد. وی افـزود هـدف دومـــش از‌مـأموریــت قـــدرت پادشــاه فرانســه و‌درخشــش تـیمــور‌بــود. او‌هــدف از‌ســفارت خــود را دو مزایـای اصلـی بـرای دیـن مسـیحی ارائـه داد. در‌ابتـدا او اجـازه سـاماندهی آزادی بـرای تجــارت و تجــار دو ادیــان. پــس از‌آن اگـــر‌پادشــاه و‌دوک مـوافقــت کنــد ایــن آزادی می‌توانــد بــا توافــق و‌یــا معاهــده اختصــاص داده شـــود (١٨٩۴:۴٣۴،́Moranville) اســـقف اعـظــم ســـلطانیه بـــه دنبــال مأموریــت خـــود نــزد شــارل از‌طـــرف تیمــور‌نامــه ای بــرای بازرگانــی کــه درخواســت از‌همــه شــاهزادگان اروپایــی بــرای آزادی افــراد خــود بــرای تجــارت در‌غــرب بــود. سـفارت تیمـور‌بـرای ارسـال نـامـه خــود اسـقف اعـظـم برعهـده گرفـت. بـا ایـن اعتقـاد بـه ایـن دیـدگاه مسـیحی بــرای ایجــاد روابـط تـجـاری بـیـن شــرق و‌غــرب بـه منظـور‌دسترسـی مبلغـان مســیحی بــه امپراتــوری مغــول بــود. نامــه ای از تیمــور و میرانشــاه بــه دســت آمــده مبنــی بــر، ســاماندهی و‌حفاظــت از‌معامله گــران غربــی در‌شــرق بــوده اســت (:١٨٩۴،́Moranville۴۴۰-۴۴۱ ).
موضــوع نامه هــای مـتبــادل بیــن امیرتیمــور و شــارل ششــم، بــه خصــوص بعــد از‌شکســت تــرکان عثمانــی، در‌حــد ایجــاد یــک اتحــاد نظامــی نبــود. بلکــه فقــط تحکیــم مبانــی دوســتی و‌از‌طـرف امیر تیمـور بیش تـر‌درخواسـت توسـعه تجـارت و روابـط بازرگانـی بــود (مـیرجعفـری ،١٣٨٧:١٨٧). امیرتیمــور‌در‌نامــه ای بــه شـارل درخواســت کـرده بــود کـه «اکنــون توقــع از‌آن امیرکبیـر‌داریـم کـه دائمـا مکاتیـب همایـون فرسـتاده شـود و سـلامتی آن امیرکبیـر‌بـاز‌نمایـد تـا تسـلی خاطـر‌حاصـل آیـد. دیگـر‌می‌بایـد کـه بازرگانـان شـما‌را‌بدیـن طـرف فرسـتاده شـود کـه ایـن جایگـه ایشـان را معـزز و مکـرم سـازیم و نـیـز بازرگانـان مــا بـدان طـرف رجـوع سـازند ایشـان را نیـز‌مغـزز و و مکـرم سـازند و برایشـان کسـی زور و زیادتـی نکنـد. زیـرا دنیـا بـه بـازرگان آبـادان اســت »(نوایی ،١٣۴١:١٢٨( .
روابط میان دربار امیرتیمور و دربار اسپانیا
هانـری سـوم، بسـیار‌مشـتاق بــه دســت آوردن و‌کسـب اخبـار‌درسـت و‌مقـرون بــه واقـعیـت از‌دو قـدرت رقیـب (تیمـور‌و‌بایزیـد)بـود. هانـری سـوم پادشـاه کاسـتیل دو‌افسـر‌نظامـی بـه شـرق فرسـتاده بـود تـا اوضـاع را از نزدیـک بررسـی نماینـد تـا وضـع تـرکان و‌قـدرت آنـان را‌معلـوم دارنــد. نــام دو ســفیر‌مزبــور یکــی پایــو‌دســـو‌تومایــور١و دیگــری هـرنــان ســانچز‌د‌پالازوئلــوس ٢ بــود ایــن دو‌ســفیر‌توســط هـانــری ســـوم مأمــور‌شــده بودنــد تــا دربــاره نیــروی تیمــور‌و‌ســلطان بایزیـد تـرک تحقیـق کننـد و راجـع بـه تعـداد و پیـروان هـر‌یـک از‌آنـان کـه بـر‌ضـد دیگـری بـه جنــگ برخاســته اند و اینــک کدام‌یــک از‌طرفیــن بیش تــر‌امــکان غلبــه دارد گــزارش دهنــد (کلاویخــو،٣۰). آن‌هــا آســیای صغیــر‌را بازدیــد کردنــد و ســرانجام بــه اردوی تیمــور رســیدند و در جـنــگ آنـقــره حضــور‌داشــتند. تیمــور‌آنــان را بــه حضــور‌پذیرفــت و دو زن مســیحی را از میــان اســیران حرم‌ســرای بایزیــد برگزیــده بــه آن‌هــا هدیــه داد(لمــب ،١٣٨٨:٢۴۵). و‌قــرار شـد‌کـه سـفرای وی در‌ایـن مسـافرت بـه همـراه فرسـتادگان پادشـاه اسـپانیا باشـند و بـه وسـیله آنـان راهنمایـی شـوند (کلاویخـو،١٣٣٧:١۰). تیمـور‌اندکـی پـس از‌فتـح بـزرگ آنـقـره تـصمیـم گرفــت تـــا ســفیران را بــا نامــه ای از‌جانــب خویــش بــا‌هدایــا و‌تحــف بســیاری کــه محبــت و علاقه منــدی او‌را نســبت بــه پادشــاه کاســتیل نشــان می‌دهــد بــه دربــار وی بـفرســتد. حاجــی محمــد٣بزرگــی از‌قبیلــه جغتــای بــود کــه بــه عنــوان ســفیر‌نــزد پادشــاه کاســتیا فرســتاده شــد. وی بـا خـود نامـه تیمـور و تحـف گران‌بهـای او را بـرای پادشـاه کاسـتیل همـراه داشـت. حاجـی محمــد آنچــه کــه تیمــور‌بیــک بــه عهــده او گذاشــته بـــود عرضــه کـــرد. بنابرایــن هانــری کــه نامــه و‌پیشــکش ها را دریافــت داشــته و بــه مقصــود تیمــور‌واقــف شــده بــود تصمیــم گرفــت تــا متقابـلا هیئـت ســفارتی بــا هدایـا بـه منظـور‌افـزون کـردن مـودت بیـن خـود و تیمـور‌بیـک گســیل دارد (کلاویخــو،١٣٣٧:٣١). در‌نتیجــه ایــن ســفارت پادشــاه اســپانیا هــم کلاویخــو را بـا گروهـی دیگـر‌بـه ســفارت بـه نـزد تیمـور فرسـتاد. ایـن هیئـت سـفارت اسـپانیایی بـا اسـتفاده از‌راهنمایــی فرســتادگان تیمــور روانــه شــدند و منتظــر بودنــد کــه در‌گرجســتان بــه حـضــور‌او برســند. امــا‌هــوای ســرد زمســتان ادامـــه ســـفر‌آنــان را مدتــی بــه تعویــق انداخــت و‌ســرانجام در‌ســمرقند بــه خدمــت رســیدند (کلاویخــو،١٣٣٧:١١-١۰).«و‌در‌آن اثنــا از‌پیــش فرمانــده ممالـک افرنـج ایلچـی رسـید، و‌بسـی تحـف و‌هدایـای فاخـر‌و‌انـواع تبـرکات و‌تنسـوقات نـادر بـه موقـف عـرض رسـانید»(یزدی ،١٣٨٧:١٢۵۵؛سـمرقندی ،١٣٨٣:١۰١٨). هانـری سـوم، هیئت هــای سـفارت بـه ممالـک و بـلاد دور دسـت جهـان اعـزام کـرد و مقصـود عمـده‌اش تصـور مــی‌رود ایــن بــود کــه اتحادیه هایــی بــرای جلوگیــری از تجــاوزات تــرکان و‌مســلمانان مجــاور تشـکیل بدهنـد. امـا ایـن نکتـه را‌هـم در‌نظـر‌داشـت کـه اسـپانیا را در‌همه جـا معـروف سـاخته و‌از‌ممالـک و بـلاد دیگـر‌شناسـایی حـاصـل کـنـد (سـایکس ،١٣٩١:٩۰٩). ایـن سـفرا از‌اشـبیلیه بـه طـرف شـرق حرکـت کردنـد و‌از‌طریـق قسـطنطنیه، طرابـوزان، ارزروم، خـوی، تبریـز، ری و‌مشـهد بـه سـمرقند رفتنـد. همـراه ایـن سـفران نماینـدگان پادشـاه بابـل نیـز‌بـه حضـور‌تیمـور رســیدند (بــرون ،١٣٣٩:٢٧۰(. هنگامــی کــه ســفیر‌اســپانیا بــه حضــور تیمــور‌رســید از‌جانــب وی مــورد احتــرام فــراوان قـــرار گرفــت. تـیمــور‌روی بــه بــزرگان کــه در‌حضــورش بودنــد کــرد و‌گفــت :«اینــک ســفیرانی را‌کــه پســرم پادشــاه اســپانیا فرســتاده اســت بنگریــد. وی بــه راســتی از‌بزرگ‌تریــن پادشــاهان فرنـگ اسـت. همیـن کافـی اسـت کـه او‌تنهـا سـفیرانی نـزد مـن می‌فرسـتاد و پیشـکش و‌هدایـا نمی‌فرسـتاد. بــرای مــن همیـن بـس بـود کـه از‌تندرسـتی و‌خوشـی او‌آگاه شـوم و‌پیشکشـی از او‌توقـع نداشـتم .» (نوائی ،١٣٧۰:٧۴). همزمـان بـا ورود هیـأت سیاسـی اسـپانیا بـه سـمرقند، هیاتـی هـم از‌جانـب چیـن در‌پایتخـت تیمـور‌بـود و ظاهـرا ایـن هیـأت بـرای مطالبـه خراجـی آمــده بــود کــه در‌هـــر‌ســال تـیمــور پرداختــه بـــود. ولــی ایــن بــار‌تیمــور قصــد پرداخــت خــراج را نداشــت و‌بــه هـمیــن جـهــت هـیــأت ســفارت چیــن را مــورد توهیــن و‌تحقیــر‌قــرار‌داد و آنــان را زیردســت ســفیر‌اســپانیا نشــانید(نوایــی ،١٣٧۰:٧۶). مــدت ســه مــاه هیئــت سیاســی مصــر‌و اســپانیا مــورد توجــه و پذیرایــی شــاهانه قــرار‌گرفتنــد. در‌آن هنــگام بنابــر امــر تیمــور مراســم ازدواج چنـد شـاهزاده در‌محلـی بــه نــام کـان گل برگـزار‌می‌شـد (نوائـی ،١٣٧۰:٧۴). سـرانجام ایـن سـفرا بـه دسـتور منشـی‌های دربـار‌بـه کـشـورهای خــود باز گشـتند. لـذا آنهـا در ابتـدا از‌ایـن دســتور‌بــه دلیــل اینکــه خواســتار‌پیغــام و‌تعــارف از‌تیمــور‌بــه پادشــاهان خــود‌بودنــد، امتنــاع کردنــد. ولــی در‌آخــر‌کار برفتــن ناگزیــر شــدند(بــرون ،١٣٣٩:٢٧٢( .
روابط میان دربار امیرتیمور و دربار انـگلیس
جـــان آو‌گـانــت در‌ســال ١٣٩٩درگذشــت و‌امــلاک پردرآمــدی از‌خــود بــه جــای گذاشــت. ریچــارد کــه بــرای لشـکرکشــی بــه ایرلنــد احتیــاج بــه پــول داشــت، در‌میــان تــرس و وحشــت اشـرافیت، دارایـی دیـوک را‌ضبـط کـرد. هانـری آو‌بالینگبـروک، پسـر‌تبعیـد شـده جـان آو‌گانت کـه از‌ارث پـدر‌محـروم شــده بــود، هـنگامـی کـه شـاه سـرگرم برقـراری صلـح و‌آرامـش در‌ایرلنـد بــود بــا ســپاهی اندکــی کــه بـــه ســـرعت بــر شــمار آن‌هــا افــزوده می‌شــد در‌یــورک پیــاده شــد و نجبـای قدرتمنـد بـه وی پیوسـتند. ریچـارد هنگامـی کـه بـه انگلسـتان بازگشـت سـپاه دشـمن را‌چنـان بـر‌لشـکر‌خـود‌افـزون یافــت و یـاران را بــه خاطـر‌ترسـی موهـوم چنـان از‌خـود رمیـده دیـد کـه خویشـتن و تاج وتخـت سـلطنت را بـه بالینگبـروک واگـذار‌کـرد و وی بــه نــام هـانـری چهـارم در‌سـال ١٣٩٩بـه پادشـاهی نشسـت. بـه ایـن طریـق سلسـله پلانتاژنـه کـه بـا‌هانـری دوم در‌ســال ١١۵۴آغـــاز‌شــده بـــود، پایــان پذیرفــت. سلســله لنکســتر‌کــه بــا‌ســلطنت هانــری ششــم در‌ســال ١۴۶١اختتــام می‌یافــت، شــروع شــد(دورانــت ،١٣٧٣:۶٨(.
تیمــور‌نامــه ای بـــه هـانــری چهــارم پادشــاه انگلســتان نوشــت و‌مــراوده آزاد تجارتــی را بــرای رعایایــی او‌در‌ایــن نامــه پیشــنهاد کــرد. هانــری در‌حواشــی کـــه رونـوشــت آن مـحفــوظ و‌باقـی مانـده تیمـور‌را در‌فتحـی کـه بـر‌تـرکان حاصـل نمـوده تبریـک و‌تهنیـت گفتـه اسـت. دو‌نامــه مزبــور‌توســط ژان گـرینــلا‌یــک نفــر‌انگلیســی یــا راهــب فرانسیســکان کــه مقیــم تبریــز بــود‌فرســتاده شــده بــود (ســایکس ،١٣٩١:٩۰٩). پــس از‌مــرگ تیمــور‌نیــز‌هانــری چـهــارم بـــا مـیرانشــاه مکاتبــه می‌کنــد. ولــی معلــوم نیســت کــه اســقف ســلطانیه ایــن نامــه را‌آورده اســت (جــوادی ،١٣۵٢:١٧٨(.
از‌مــرگ کلاویخــو(حــدود‌ســال ١۴۰۶م .)تـــا‌ظهــور‌آنتونیجنکیــن ســـون کــه بــرای نخســتین بار‌بــه فکرایجــاد روابــط بازرگانــی بــا‌ایــران افتــاد(ســال ١۵۵٧م .)یعنــی در‌عــرض ١۵۰ســال کـوشــش هـای زیــادی از‌طـــرف کشــورهای اروپایــی بــرای ریختــن شــالوده مناســبات سیاســی و‌اقتصــادی بــا خــاور زمیــن و‌بــه ویــژه کشــور ایــران بــه عمــل آمــد. امــا‌ایــن روابـــط تـجـاری بــه دلیـل بعـد مسـافت و‌بـه خاطـر‌راه‌هـای خشـکی کـه از‌روسـیه و‌عثمانی می‌گذشـت، صرفــه اقتصــادی نداشــت. در‌اثـنــای ایــن صــد‌و‌پنجــاه ســال تدریجــا وضــع بازرگانــی جهــان دچـار‌تحـول گردیـد. بـا‌کشـف راه‌هـای جدیـد تجـاری از‌طریـق دریاه‌هـا، دگرگونـی جدیـدی در روابـط تـجـاری و‌اهـمیـت آن هویـدا شـد. از‌ایـن پـس علاقـه بازرگانـان انگلیسـی بـه دایرکـردن رابطـه بازرگانـی بـا‌مشـرق زمیـن، منجـر‌بـه رقـابـت شــدیدی بـا پرتغالی‌هـا شـد. در‌نیمـه دوم ســده شــانزدهم میــلادی، کشــورهای اروپایــی، پــس از‌دو قـــرن جـنگ هـــای صلیبــی و‌مبــارزه بـا‌مسـلمین فرسـوده شـده و‌در‌پـی راهـی بـودنـد تـا مناسـبات خــود را بـا دولت هـای مسـلمان خاورزمیـن بهبـود بخشـند. آنهـا در‌پـی آن بودند کـه تـا حرکـت جهان گـردان اروپایـی، دعـاه مســیحی و‌بازرگانــان بـــه ســـهولت امکان پذیــر شــود تــا ســوداگران اروپایــی از‌راه زمیــن و‌دریــا بتواننــد در‌پنــاه امنیــت و‌آرامـــش بـــه فعالیت هـــای اقـتصــادی مـشــغول شــوند. نــاوگان جنــوآ، ونیــز و‌پیــزا در‌دریــای مدیترانــه و‌دریــای ســـیاه تـــا‌زمانــی کــه پــای ســلطان محمــد‌فاتــح بــه خـاک اروپـا نرسـیده بـود، رفت وآمـد می‌کردنـد. امـا‌فتـح قسـطنطنیه بــه ایـن وضــع پایـان داد و‌مقدمـات چیرگـی و‌تسـلط کشـورهایی چـون اســپانیا، فرانسـه، پرتغـال، هلنـد و‌انگلسـتان را در‌عـرصــه دریاهـــا فراهــم آورد(راونــدی ،١٣٨٢،ج ۴:۵۵٧(.
نتیجه
جناح‌بنـدی و‌خصومـت در‌بـالـکان و‌تــلاش دول ایـن منطقـه بـرای اتحـاد بـا عثمانی‌هـا و جلـب حمایـت آنـان، زمینـه پیشـروی نیـروی عثمانـی را فراهـم آورد و‌آن را‌سـرعت بـخشـید. کـشــورهای اروپــای بــه دنبــال ســدی در‌مقابــل جـاه‌طلبــی و‌کـشورگشــایی عـثمانیــان بودنــد، آن‌هــا دریافتنــد کــه تـیمور می‌توانــد مانــع پیشـــروی عثمانــی در‌قلــب اروپــا گــردد. اخـتلافــات دولت هـــای اروپــای بــا‌امپراتــوری عثمانــی و‌هم چنیــن دشــمنی تیموریــان بــا‌عثمانیــان موجبـات روابـط آنهـا را فراهـم آورد. بعـد از‌امیرتیمـور‌عواملـی چنـد باعـث قطـع روابــط شــد‌کـه مهم تریــن آن‌هــا‌جنگ هــای داخلــی دراروپــا و‌مـهم تـــر‌از‌ایــن بی‌ثباتــی مـوقعیــت جـانشــینان تـیمــور‌بــود‌کــه مانــع از‌شــروع روابــط گـردیــد. روابــط اروپــا بــا ایــران، در دوران بعــد از تیمــور، بیش تـر‌بـا ترکمانـان قراقویونلـو و آق‌قویونلـو ادامـه یافـت . قراقویونلـو و آق‌قویونلـو بـا سـلاطین عثمانـی مرزهـای مشـترک داشـتند و‌بـرای منظورهـای سـیاسـی دولت هـای اروپایـی مسـاعدتر بودنـد. عـلاوه بـر‌ایـن، دولت هــای مـجـاور بیزانـس در‌انـتظـار‌بودنـد کـه بــا تزلـزل بیزانـس بـه اهــداف سـیاسـی و‌اقتصـادی خویـش دسـت یابنـد. بیزانـس بـه دلیـل قـرار‌گرفتـن بـر مسـیرهای تجـاری اهمیـت وپـژه‌ای داشـت .
تیمــور‌از‌طریــق کاروانیــان و‌بازرگانانــی افـــرادی کـــه در‌پوشـــش های مختلــف بــه ســایر کشــورها می‌رفتنــد پیرامــون کشــورهای مـختلــف بـــه آگـاهی‌هــای گـســترده‌ای دســـت یافـــت. امیرتیمــور‌از اوضــاع داخلــی کشــورهای همســایه خــود بــا خبــر‌بــود. کشــورهای اروپایــی نیــز بــا فرســتادن نماینــدگان خــود بــه عنــوان ســفیر یــا ایلچــی بــه شــرق در‌پــی نیــات و‌اهــداف کشــورهای متبــوع خــود بودنــد. تیمــور‌بــه خاطــر‌کاهــش قــدرت نیروهــای خــود بــه تســلیم و اطاعــت نـماینــدگان قســطنطنیه اکتفــا کــرد و خــود را درگیــر بالــکان نکــرد. او بــه دنبــال احیــا امپراتــوری مغــول بــود. شکســت عثمانــی می‌توانســت باعــث اضمحــلال امپراتــوری عثمانــی شــود امــا پــس از‌یــک دوره فتــرت و‌آشــفتگی و‌عــدم مرکزیــت، قــدرت مرکــزی یــک بــار‌دیگــر تثبیـت شـد و دولـت عثمانـی یک پارچـگـی خـودش را بـار‌دیگـر‌بـه دسـت آورد. تیمـور‌از‌پیـروز جنــگ آنقــره (آنــکارا)اســتفاده نکــرد.
در همین باره بخوانید:
نمونه‌ای از پنـاهندگی‌‌های سیاسی بین صفویان و عثمانی: پناهندگی الامه تکلو به امپراتوری عثمانی
یکی از طولانی‌ترین امپراتوری‌های تاریخ چرا فروپاشید؟
۲۲ نکته درباره‌ی تاریخ‌نگاری عثمانی
جنگ چالدران؛ صفحه ای مشهور اما کمتر خوانده شده در تاریخ مشترک صفوی و عثمانی
منابع
آکا، اســماعیل (١٣٩٠)، تیموریـاـن ، ترجمــه اکبــر صبــوری ، تهــران ، پژوهشــگاه علــوم انســانی و مطالعــات فرهنگــی .
اوزون چارش لـی، اسـماعیل حقـی (١٣۶٨)، تاریـخ عثمانـی، ترجمـه ایـرج نـوبخـت ، ج ١، تـهـران ، انتشـارات کیهـان .
اینالجـق، خلیـل (١٣٨٨)،امپارتـوری عثمانـی: عصـر متقـدم ١۶٠٠-١٣٠٠، ترجمـه کیومـرث قرقلـو، تهـران ، بصیـرت .
بازوانـی، السـاندرو (١٣۵٩)،ایارنیان (متضمـن تاریـخ ایـران بـا تکیـه بـر اوضـاع اقـتصـادی و اجـتماعـی )، ترجمـه مسـعود رجب نیـا، تـهـران ، چــاپ رامیـن .
بـرون، ادوارد (١٣٣٩)، تاریـخ ادبـیایـارن (از سـعدی تـا جامـی )، ترجمـه و حواشـی بـه قلـم علی اصغـر حکمـت ، تهـران ، چاپخانـه دانشـگاه .
پورگشــتال، هامــر (١٣۶٧)، تاریــخ امپارتــوری عثمانــی، ترجمــه مـیــرزا زکـــی علیآبــادی ، بــه اهتمــام جـمشــید کـیانفــر، انتشــارات زریــن .
پیگولوســکایا، ن.و (١٣۵۴)، تاریــخ ایــارن از دوارن باســتان یـاـ اپیـاـن ســده هیجدهــم میــلادی، ترجمــه کریــم کشــاورز، تهــران، پیــام.
حائــری، عبدالهــادی (١٣۶٧)، نخســتین رویاریهـاـی اندیشــه گ ارن ایــارن بـاـ دو رویــه تمــدن بــورژاوزی غــرب ، تهــران ، مؤسســه انتشــارات امیرکبیــر.
حافــظ ابــرو، عبــدالله بــن لطـــف اللهی (١٣٨٠)، زبــده التاوریــخ ، بــه تصحیــح ســیدکمال ســیدجوادی ، تهــران ، ســازمان چــاپ و انتشــارات وزارت فرهنــگ و ارشــاد اســلامی .
حسینی تربتی، ابوطالب (١٣۴٢)، تزوکات تیموری، تهران ، کتاب فروشی اسدی .
دورانــت، ویــل (١٣٧٣)،اصــلاح دینــی، ترجمــه فریــدون بــه دره ای ، ســهیل آذری ، پرویــز مـرزبــان ، تـهــران ، شــرکت انـتشــارات علمــی و فرهنگــی .
دورســون، داود (١٣٨٠)، دیــن و سایســت در دولــت عثمانــی، ترجمــه منصــوره حســینی و داوود وفایــی ، تهــران ، کتاب خانــه مجلــس شــورای اســلامی .
رویمــر، هـانــس رویمــر (١٣٨٠)،ایــارن در اره عصــر جدیــد (تاریــخ ایــران از ١٣۵٠ تــا ١٧۵٠)، ترجمــه آذر آهنچــی ، تهــران ، انتشــارات دانشــگاه تـهــران .
رانـیســمان، اســـتیون (١٣٨٠)، تاریــخ جنگ هـاـی صلیبــی، ترجمــه منوچهــر کاشــف ، ج ٣،
تهــران، انتشــارات علمــی و فرهنگــی .
راونــدی، مرتضــی (١٣٨٢)، تاریــخ اجتماعــیایــارن ، ج ۴، چــاپ دوم، تـهــران، انـتشــارات نــگاه .
سـایکس، سرپرسـی (١٣٩١)، تاریـخ ایـارن ، ترجمـه محمدتقـی فخـر داعـی گیلانـی، ج ٢، تهـران ، مؤسسـه انتشـارات نــگاه .
ســمرقندی، کـمال الدیـن (٣٨٣)، مط لـع سـعدین و مجمـع بحرین ، به اهتمام : عبدالحسـین نوایـی ، تهـران ، پژوهشـگاه علوم انسـانی و مطالعات فـرهنگی .
شــامی، نظام الدیــن (١٣۶٣)، ظفرنامــه تاریــخ فتوحـاـت امیرتیمــور گوکرانــی، مصحــح پناهــی سـمنانی ، تهـران ، سـازمان نـشـر کتـاب انتشـارات بامـداد.
صـــدر، کـاظــم (١٣٢٢)، تاریــخ سیاســت خارجــیایــارن : روابــط ایــران بــا اروپــای قدیــم و بــا فرانســه از آغــاز تــا انقــلاب ١٧٨٩، تهــران، اداره مطبوعــات پرویــن .
قزوینـی، میـرزا محمدخـان بـن عبدالوهـاب (١٣٣٢)، بیسـت مقالـه قزوینـی، ج ١، تهـران ، چاپخانـه شـرق .
کلاویخــو، (١٣٣٧)، ســفرنامه کلاویخــو، ترجمــه مســعود رجب نـیــا، تهــران ، بنــگاه ترجمــه و نشـر کتـاب .
گرانتوسـکی، آ.آ (١٣۵٩)، تاریـخ ایـارن از زماـن باسـتان تاـامـروز، ترجمـه کیخسـرو کشـاورزی ، تهـران ، انتشـارات پویـش .
گروسـه، رنـه (١٣۵٣)،امپارتـوری صحارنـوردان ، ترجمـه عبدالحسـین میکـده، تهـران ، بنـگاه ترجمـه و نشـر کتـاب .
گیبـون، ادوارد (١٣٨١)،انحطـاط و سـقوط امـپارتـوری روم ، تـرجمـه فرنگیـس شـادمان، ج ٣، تهـران ، شـرکت انتشـارات علمـی و فرهنگـی .
لاپیــدوس، ایرامارویــن (١٣٧۶)، تاریــخ جاومــع اســلامی ازآغـاـز تـاـ قــرن هیجدهــم ، ترجمــه محمــود رمضــان زاده ، مشــهد، بنیــاد پژوهش هــای اســلامی .
لــردراس، کیــن (١٣٧٣)، قــرون عثمانــی (ظهــور و ســقوط امپراتــوری عـثمانــی )، تـرجمــه پروانــه ســتاری ، تهــران ، انتشــارات کهکشــان .
لمـب، هارولـد (١٣٨٨)، تیمـور لنـگ ، ترجمـه علـی جواهـر کلام ، تهـران، انتشـارات نیـک فرجـام .
لومـرل، پـل (١٣٢٩)، تاریـخ بیازنـس ، ترجمه ابوالقاسـم اعتصـام زاده ، تهران ، کتاب فروشـی و چاپخانـه عل اکـبـر عـلمـی .
لوئیـس، برنـارد (١٣۵٠)،اسـتانبول و تمـدن امپارتـوری عثمانـی، ترجمـه مـاه ملـک بهـار، تهـران ، بنـگاه ترجمـه و نشـر.
میرجعفـری، حسـین (١٣٨٧)، تاریـخ تحـولات سایسـی، اجتماعـی ، اقتصـادی و فرهنگـی ایـران در دوره تیموریـان و ترکمانـان ، تهـران ، انتشـارات سـمت .
نوائی، عـبدالحسین (١٣٧٠)،ایارن و جـهان از مـغول تا قاجاریه، تهران ، مؤسسه نـشر هـما.
نـوائــی، عبدالحســین (١٣۴١)،اســناد و مکاتبـاـت تاریخــیاز تیمــور تـاـ شـاـه اســماعیل ، تهــران ، بنــگاه ترجمــه و نشــر کتــاب .
یـزدی، شـرف الدین علـی (١٣٨٧)، ظفرنامـه، مصحـح سـید سـعید میـر مـحمدصـادق و عـبدالحسـین نـوایـی، تهـران ، کتابخانـه ، مـوزه و مرکـز اسـناد مجلـس شـورای اســلامی .
مـقالات
جـوادی، حسـن (١٣۵٢)، ایـران از نظـر سـیاحان اروپایـی عصـر تیمـوری، مجله بررسـیهای تاریخی، شـماره ۴۶، ص ١٨۶-١۵۵، مرداد و شـهریور.
کریمـی ، علیرضـا و علی اصغـر چاهیـان(١٣٩٢)، جایـگاه بـیزانـس در سـیاسـت خـارجـی ایلخانــان ، پژوهش هـاـی تاریخــی، دانشــکده ادبیــات و علــوم انســانی – دانشــگاه اصـفهــان ، ســال پنجــم ، شــماره دوم ، تابســتان ، ص ٧۶-۵٣.
-JONES,MICHAEL(2008), The New Cambridge Medieval
History(1415-1300), Volume VI, Cambridge University Press.
-Moranvillé, Henri(1894), Mémoire sur Tamerlan et sa cour par un
dominicain, en 1403. In: Bibliothèque de l’école des chartes, tome ۵۵٫ ۴۶۴-۴۳۳٫
-Vasiliev, Alexander A(1958), History of the Byzantne Empire, -324
۱۴۵۳, Volume ۲,. Madison, The University of Wisconsin press.
این مقاله برای نخستین بار به قلم کورش صالحی و زهرا جعفرنژاد گرو در مطالعات تاریخی جهان اسلام » پاییز و زمستان ۱۳۹۴ – شماره ۶ (۲۸ صفحه – از ۲۹ تا ۵۶) منتشر شده است.
