مطالعات عثمانی
پایگاه مطالعات عثمانی: یحیی کمال بیاتلی یکی از ستونهای اصلی شعر مدرن ترکی است. او شاعر بزرگی است که با شخصیت منحصر به فرد خود در دوره متاخر عثمانی جایگاهی انحصاری در میان دیگر شاعران پیدا کرد و توانست لحن زبان گفتاری را به شعر منتقل کند و صدای آحاد مردم ترک عثمانی باشد که در آناتولی رشد یافته و به بلوغ رسیدند.
بسیار اندکند کسانی که از یک شعر، و یا حداقل از یک بیت این شاعر بزرگ که توانست تاریخ و استانبول را با جای دادن در قالب اشعار شرح دهد، آگاهی نداشته باشند. علاوه براشعار، آثار منثوری نیز با طعم شعر دارد که در آنها زیبایی زبان ترکی را نشان میدهد که الحق از خواندن آنها نمیشود سیر شد. یکی از آنها “در باب ادبیات” است.
یحیی کمال در صفحه ی ۷۸ این کتاب سیری ناپذیری که در آن نظرات خود را در مورد ادوار مختلف ادبیات ترکی، قافیه و وزن، ادبیات میهن، تئاتر، انتقاد، با زبان غنی و تصویرگری رنگارنگ شرح داده، می گوید: چهار اثر بزرگ وجود دارد که چهار مرحله ادبیات و ذوق ترکی را نشان می دهد. اینها؛ لیلی و مجنون فضولی، حُسن عشق شیخ غالب، غزل ها و ترانه های منتخب از ندیم ومجموعه اشعار تکیه مرکب از نفس۱ها هستند.
چرا این چهار اثر؟
چرا یحیی کمال نام این چهار اثر و شاعر را ذکر کرده است؟ چرا او این چهار نام و اثر را در میان هزاران شاعر و اثر تاریخ ۱۰۰۰ ساله ادبیات ترکیه برجسته کرده است؟
شاعر در اینجا فقط چهار اثر ادبی را لیست نکرده است، او به ما نشان می دهد احساسات ملی که با ذوق بدیع، ادبیات ترکیه را بوجود آورده اند، چهار وجهه مختلف دارد. از آنجا که ادبیات، هنر شناخت و بیان زندگی و انسان است، یحیی کمال در واقع راجع به ترک عثمانی و چهار نهر تغذیه کننده آن، ما را آگاه میکند.
لیلی و مجنون
این داستان، شناخته شده ترین و زیباترین داستان عاشقانه شرق و حتی جهان است. اگر عشق نبود ادبیات به وجود می آمد؟ گمان نمی کنم. چون تمام اشعاری که می شناسم و می خوانم همیشه در مورد عشق صحبت می کنند. یا از عشق به لیلا، یا از عشق به مولا، اما شعرها قطعاً از عشق می گویند.
زیبا ترین و طبیعی ترین حالت عشق در لیلی و مجنون اتفاق افتاده است. صدها شاعر این داستان عاشقانه جادویی شرقی را به نظم کشیده اند، اما بنظر فضولی، باید زیباترین آنها را نوشته باشد که در طی قرن ها، وقتی از لیلی و مجنون نام برده می شود، فضولی همیشه به ذهن خطور می کند. فضولی در ادبیات ترکیه به عنوان شاعری شناخته میشود که عشق و رنج را به زیباترین حالت ابراز کرده است. او این عنوان را بیهوده بدست نیاورده است.
حُسن عشق
حُسن عشق، یکی از آثار بی نظیر ادبیات ترکیه است که نام شیخ غالب را جاودانه کرده است. حسن عشق یک داستان سلوک هستند. این اثر یکی از بهترین آثاری است که داستان مسافر حقیقت را بیان می کند. داستان عشقی که قصد دارد به حسن برسد، و پس از رهایی از خطرهای بزرگ به حسن می رسد. هر یک از قهرمانان این اثر یک رمز و یک نماد هستند.
در حُسن عشق که از ابتدا تا انتها مملو از نمادها و رموز عرفانی است، حُسن مطلق(الله)، عشق سالکی، درویشی، طریقت بنی محبت، خانقاه مکتب ادب، مرشد ملای جنون، مرشد کمال سخن، مجاهده غیرت، اخلاص عصمت، قلعه قلب و نفس خوش‌رُبا نماد حُسن است. همچنین موانع رسیدن عشق به حُسن، چاه، جادوگر، اشباح، خرابه غم، دریای آتش و سایر خطرات، نماد دشواری هایی است که سالک برای رسیدن به کمال مجبور به غلبه بر آنها بود.
درک حُسن عشق به معنای فهم عرفان است. لیلی در این داستان به حُسن و مجنون به عشق تبدیل می شود. جهت و هدف در هر دو داستان یکسان است.
غزل ها و ترانه‌های منتخب از ندیم
ندیم چهره ادبیات ترکیه است که به جهان نگاه می کند. ندیم شاعری است که سرگرمی ترک را ترنم می کند. او از لذتهای این دنیا برای ما می گوید.
ندیم همچنین شاعر شهر ترکیه است که در چند قرن ساخته شده است. وقتی اسم شهر می آید، استانبول به ذهن خطور می کند. ندیم یعنی کمی هم استانبول. استانبول نیز مهد تمدن ترکیه است. شعر هم آنجاست، هنر هم. علم هم آنجاست، عرفان هم.
ادبیات ترکیه یعنی کمی هم استانبول. استانبول زیبایی است که با ذوق زیبایی شناختی احساسات طبیعی و صمیمانه ترک را تجهیز کرده است. ندیم نیز در اشعار خود این زیبا را توصیف کرده است. به همین دلیل شناخت ندیم، همزمان به معنای شناخت استانبول، هنر و معماری ترکیه است.
بنظر میرسد منظور یحیی کمال که خود نیز شاعر استانبول است، از ذکر ندیم در میان آثاری که باید خوانده شود، نشان دادن استانبول به عتوان یک مهد تمدن بزرگ و نوع فهم ترک ها از سرگرمی و تفریح است.
مجموعه اشعار تکیه مرکب از نفس ها
یحیی کمال در حالی که در سه اثر اول نام شاعر را ذکر میکند، در اثر چهارم از اسمی از شاعر نمی آورد. فقط میگوید اشعار تکیه و نفس ها.
تکیه مکانی است که ترک ها در آن اسلام را تجربه و عرضه کرده، زندگی و انسان بودن را یاد گرفته و عرف و آداب و ارکان را آموخته است. اگر نفس ها و مناجات هایی که از زبان یونس امره، نیازی مصری، پیر سلطان، کول همت، ختایی و بسیاری دیگر از آشیق‌های خلق و حق جاری شده اند وجود نداشته باشد، ناقص خواهیم بود و درک نخواهیم شد.
شعر تکیه چیزی غیر از ترنم با شادی عشق ملت عزیزمان نسبت به خدا و پیامبر نیست. شاعر تکیه حکیمی است که محبت خدا را به عشق و دانش دینی را به عرفان تبدیل می کند. از طرف دیگر نفس ها شعرهایی در بین اشعار تکیه هستند که عشق را در ساده ترین، موثرترین و پرشورترین حالت بیان می کنند. نفس ها صدای آورده شده شور و باورهای ناب اجداد از ترکستان است. اگر سه مورد اول را درخشش تمدن ساخته شده توسط ترکها در آناتولی حساب کنیم، نفس ها و مناجات ها حالت صاف فرهنگمان است.
یحیی کمال به ما می گوید که بدون فهمیدن عشق، عرفان، زندگی و شور موجود در این چهار اثر، نمی توانیم فرهنگ و تمدنی را که نیاکان ما طی قرن ها در آناتولی ایجاد کرده اند، بشناسیم و درک کنیم.
۱- یکی از شکل های ادبی در ادبیات ترکیه که در آن مناجات هایی توسط آشیق‌های علوی-بکتاشی بر اساس مبانی اسلامی نوشته شده است.
نویسنده: اسماعیل گولچ؛ سایت فرهنگی فکریات
در این باره بخوانید:
