مطالعات عثمانی
پایگاه مطالعات عثمانی: رابطه جهان عرب و امپراتوری عثمانی رابطه ای تنگاتنگ در طول ۵ قرن گذشته است. این رابطه پس از جنگ جهانی اول و البته پیشتر با قیام‌ها و انقلابات عربی وارد مرحله پیچیده تری نیز شد که در بخش عمده ای از این رابطه دچار ستیز با یکدیگر شد.
این رابطه در ۲۰ سال اخیر و خصوصا با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه و نیز ایجاد گفتمان‌های تاریخ‌نگاری جدید در جهان عرب دچار تحول شده است.
در زیر ۱۰ مورد از کتاب‌های تازه نشر در جهان عرب در حوزه عثمانی پژوهی را که با اقبال مواجه شده است معرفی میکنیم. توجه به مضمون این کتاب‌ها نشان دهنده تحول در نگاه جهان عرب به مقوله عثمانی است:
۱)بصمات خالده فی التاریخ العثمانی؛ جان البجوونج؛ ۲۰۱۵: این کتاب درمورد برخی از شخصیت های منحصر به فرد عثمانی صحبت میکند و به زندگی و نقش و نگارهای آنها به سبک تاریخی و ادبی پرداخته است. در بخشی از کتاب که نگاهی نعت آمیز و ستایشگرانه در مورد پادشهان عثمانی دارد میخوانیم: هنگامی که ما در مورد آرمان های اولین قهرمانان با شما صحبت میکنیم حتی شکوه و جلال آنان را باز کاملا ادا نمیکنیم. چرا که ما نمیتوانیم مسیر آنها را با کیفیت لازم بیان کنیم و عظمت آنها را با کلمات ابراز نماییم بلکه آنان با جرعه ای از فرات پرچم حقیقت را بلند کردند و آنها بر چیز های غیر ممکنه غلبه کردند .
۲)روایع من التاریخ العثمانی؛ اورخان محمد علی؛ ۲۰۱۴: این کتاب نوشته شده توسط اندیشمند و نویسنده ی عراقی اورخان محمد علی است که شامل داستان های منتخب از تاریخ دولت عثمانی است. همچنین کتاب دربر دارنده مجموعه ای از اسناد و تصاویر و داستان های واقعی است که نویسنده آنها را با منابع تاریخی روایت کرده است .
۳)سلیمان القانونی سلطان البرین و البحرین؛ فریدون امجان؛۲۰۱۴: نویسنده در این کتاب چندین جنبه از دوران حکومت سلطان سلیمان قانونی (باشکوه) را روشن میکند. این دوره از آن جهت حائز اهمیت است که در کنار این که باشکوهترین دوره حاکمیت عثمانی را شامل میشود از سوی دیگر این پادشاه عثمانی طولانی ترین مدت حکومت را به مدت ۴۶ سال در میان پادشهان عثمانی دارد . این دوران به عنوان زیبا ترین دوران و عصر طلایی توصیف شده و او ۱۰ سال و۱ ماه مشغول فتوحات بوده و ۱۳ جنگ برای فتوحات دارد و قلمروی عثمانی در زمان او کسترش یافت .
۴)التحفه سنیه فی التاریخ القسطنطنیه؛ سلیمان بن خلیل جاویش ؛ ۲۰۱۴؛ این کتاب روایتی تاریخی از شهر قسطنطنیه است که همزمان با فتح این شهر به دست سلطان محمد فاتح آغاز شده و تا زمان نویسنده ادامه پیدا میکند.
نویسنده در این میان با در نظر داشتن تغییر نامهای این شهر بزرگ و تمدنی – تاریخی تلاش میکند تا جنبه های مختلف تاریخ آن را بازنمایی کند.
۵) تاریخ العثمانین من قیام الدوله الی الانقلاب علی الخلافه؛ محمد سهیل طقوش؛۲۰۱۳؛ این کتاب بخشی از مجموعه ی دکتر محمد سهیل طقوش در مورد دوره های تاریخ اسلام است که کتاب های زیادی از آن منتشر شده در مورد تاریخ اسلامی از زمان خلفای راشدین ، امویان ،عباسیان و عثمانی صحبت کرده و دیگر کشور های اسلامی که به موازات این کشور های بزرگ ظاهر شدند و او از طریقی مقدمه های تاسیس دولت تا پایان و سقوط آن رویکردی روایی در آن اتخاذکرده با جزییات تاریخی وقایع سیاسی که بر اساس دوره ی هر قدرت تقسیم شده است. با ذکر جنگ های که در عصر هر کدام از آنها صحبت شده علاوه بر ارایه کاربرخی از سلاطین و شخصیت های آنها و اختصاص سه فصل برای گفت و گو در مورد روابط عثمانی با صفویه و روابط عثمانی با اروپا و یک فصل درمورد علل فروپاشی دولت عثمانی . یکی از ویژگی های این کتاب این است که لیستی از منابع است و اشاراتی که طقوش به آنها اشاره کرده است این شامل منابع گسترده ای به زبان های عربی، عثمانی، فارسی، ترکی، فرانسه و انگلیسی است این موضوع به کتاب مزیت خلاصه شدن در مورد وقایع را میدهد . با این وجود این کتاب به کسانی توصیه میشود که میخواهند از ابتدا تا انتهای تاریخ سیاسی عثمانی وعوامل پیشرفت و سقوط آن مطالعه کنند.
۶)تطور النقود فی التاریخ الاسلامی منذ صدر الاسلامیه و الی نهایه الحکم العثمانی؛ عیفه عبد الحق؛۲۰۱۱؛ این کتاب درباره ی مطالعات توسعه ی پول از صدر اسلام تا پایان حکومت عثمانی نوشته شده است. منابع تحقیقات محققان در زمینه ی اقتصادی به ویژه حوزه تجاری و اجتماعی و به طور کلی رشته های مختلف است کتاب با بسیاری از چشم اندازهای مهم مربوط به موضوعات مختلف اجتماعی ،زیست محیطی ، اقتصادی و توسعه ای است که علاقه مندان به حوزه ی اقتصاد را به خود مشغول میکند.
۷)کتاب العثمانیون فی التاریخ و الحضاره؛ محمد حرب؛ ۲۰۱۰؛ نویسنده ی کتاب دکتر محمد حرب یکی از برجسته ترین چهره های مصری است که در معرفی تاریخ عثمانی به جهان عرب کمک کرده است. وی به عنوان استاد تاریخ عثمانی در دانشکده ی ادبیات عین الشمس کار کرده است. وی در حال حاضر به عنوان مشاور رییس دانشگاه صباح الدین زعیم در استابنول کار میکند .
کتاب او درباره ی تاریخ عثمانی در تاریخ تمدن یکی از بهترین و ساده ترین کتاب هایی است که در حوزه تاریخ عثمانی نوشته شده است. این به شرط تقارن وقایع تاریخی سیاسی مانند موارد دیگر بستگی ندارد بلکه به صحبت درمورد برخی از شخصیت ها وسلاطین معرف آنها و جنگ هایشان تقسیم شده و صحبت کرده .در مورد برخی از افراد متفرقه مانند گزارش های رسمی عثمانی در مورد آغاز تماس شیخ محمد بن عبد الوهاب و آتاتورک و نفرت او از افراد خبیث و همچین درباره برخی چهر های برجسته ی علمیه مثل سنان مهندس معماری و حامد خوشنویس و شیخ الاسلام مصطفی صبری صحبت کرده است . این کتاب در ۲ نسخه منتشر شده . چاپ اول مرکز مصری برای مطالعات عثمانی و تحقیقات دانشمندان ترک درسال ۱۹۹۴ و نسخه ی دوم در سال ۲۰۱۰ در دارالقلم با اضافات جدید چاپ شد .
۸) دراسات فی اصول التاریخ العثمانی؛احمد عبدالرحیم؛۲۰۱۰؛ یکی از برجسته ترین کتاب های تاریخی معاصر که منشا تاریخ عثمانی راروشن میسازد که توسط گردآوردنده به ۱۰ فصل تقسیم میشود. نویسنده در این کتاب به منشا ترکان و تاسیس دولت آنها و سیستم حکومتی عثمانی پرداخته این پردازش های تاریخی را تا جنبش های اصلاحات و تنظیمات و نهضت مشروطه خواهی دوران سلطان عبد الحمید می‌پردازد.
۹)موسوعه التاریخ الاسلامی العصر عثمانی؛ مفیدالزیدی؛ ۲۰۱۰؛ این کتاب اثری در قالب دایره المعارفی است. که توسط مفید الزیدی نوشته و دکتر عبدالحکیم آل کعبی محقق عراقی در بصره طبقه بندی شده و او بنیانگذار قسمت اول و دوم این دایره المعارف بوده است.
۱۰)الإمبراطوریه العثمانیه: الفتوحات والتنظیم والاقتصاد؛ خلیل اینالجق؛۲۰۱۷؛ این کتاب تاریخ تحلیلی و تحقیقی ۳قرن نخست امپراطوری عثمانی است. این دوران را اوج قدرت امپراطوری عثمانی می‌دانند. در این کتاب علاوه بر بحث از این دوره به علل انحطاط و سقوط و زوال امپراطوری عثمانی پرداخته میشود . نویسنده ی این کتاب خلیل اینالجیق محقق نامدار و استاد افتخاری تاریخ دانشگاه شیکاگو بوده و استاد دانشگاه بیلکنت آنکارا بود که در سال ۲۰۱۶ دارفانی را وداع گفت. وی بر پایه ی منابع، اسناد و کتب فراوان تاریخ دولت عثمانی ، زندگی اقتصادی و اجتماعی ، مذهب و فرهنگ امپراطور عثمانی در عصر کلاسیک را بررسی میکند .
نویسنده: آتنا سوری
دانشجوی کارشناسی دانشگاه مذاهب اسلامی تهران
