مطالعات عثمانی
پایگاه مطالعات عثمانی: کتاب طغیان ارامنه، تالیف محمدعلی فروغی به اهتمام و تدوین توحید ملکزاده منتشر شد.
این اثر که با توجه به موضوع و نویسنده آن در شمار آثار دست اول برای مطالعات تحولات دوره متاخر عثمانی به شمار می آید بر اساس نسخه موجود در کتابخانه مجلس تهران تهیه شده است.
از فحوای کتاب چنین بر می آید که تحریر این کتاب که مستند به ترجمه های مقالات سیاسی خارجی خصوصا انگلیسی است، قبل از ۱۹۰۰ میلادی یعنی اوج فعالیت های ارامنه در عثمانی بوده است. با توجه به اظهار نویسنده مبنی بر این که “از هشت سال قبل، یعنی از زمانی که اول دفعه اسم ارامنه در آن ذکر شده؛ تا به حال همه را ورق زدیم و مطالعه کردیم…” و بلافاصله به اخبار سال ۱۸۸۸ روزنامه های انگلیس میپردازد، چنین بر می آید که تحریر کتاب در ماه های میانی ۱۸۹۶ میلادی/بهار ۱۲۷۵ شمسی اتفاق افتاده است.
فروغی علت اصلی نوشتن این کتاب را پاسخ به سوالی “در باب این که آیا طغیان ارامنه به خودی خود واقع شده یا نه” قید کرده که مقدمات آن را از روزنامه های خارجی از شهت سال قبل از تحریر کتاب آغاز نموده است. محمدعلی فروغی در این رساله سعی کرده است، برای این سوال که آیا طغیان ارمنیان به خودی خود واقع شده است؟ پاسخ قانع کننده ای پیدا کند. در صفحات اولیه کتاب، فروغی علت تحقیق مساله ارامنه در عثمانی را بدین شکل توضیح میدهد: ” از خود سوال میکردم که این مطالب حزن انگیز جعلی که در روزنامه های انگلیسی از ۸ سال پیش تا به حال هر روز به اسم صدمات ارامنه طبع میکنند چه معنی دارد” و سپس در فصول بعدی نتیجه میگیرد: “در پشت پرده این خیمه شب بازی، لابد شخصی پنهان است که بازی را میگرداند و مطلب را به جلوه می آورد و جزء مفید مهم تحقیق ما هم همین است. اگر ما را تا به آخر همراهی بکنند، معلوم میشود که مفسدین ارمنی را یکی از دول بزرگ مغرب که به این قسم حلیه ها عادت دارد تحریک و اضلال کرده است.”
فروغی از بررسی ما وقع اتفاقات شورش عثمانی و با بیان این که “من همیشه ارامنه آسیا را خوب، مطیع، طالب امنیت و باهوش و عاقل دیده ام” به نتایج درخور توجه میرسد و آن این که “طرح طغیان ارامنه در بعض از کلوپ ها و در گوشه بعضی از انجمن های پلیتیکی لندن ریخته میشود و بعد از آن بر حسب فرمایش مخصوص به محل و مقصد معین خود فرستاده میشود.”
وی از عناصر فریب خورده داخلی عثمانی هم گلایه میکند که با انگلیس هم داستان شده و بر طبق نظریات انگلستان رفرم هایی در مملکت انجام میدهند. رفرم مورد نظر فروغی قانون مشهور مدحت پاشا بوده که در اصل تقلیدی از پارلمان انگلیس بوده و بر اساس نگرشی ساده انگارانه در عثمانی مورد پذیرش قرار گرفته بود.
وی مینویسد: آیا میتوان مجلس وکلا در مملکتی ترتیب داد که مسلمان و ارمنی و یونانی و اسرائیلی و کلدانی و قبطی، یزیدی و غیر آنها از صبح تا شام با هم نزاع میکنند و هر دسته میخواهد فرقه های دیگر را عقب رانده، هستی و حقوق آن را رو به خود کند.”
وی همچنین از سلطان عبدالحمید که با لغو این قانون به ظاهر حقوق بشری نقشه انگلیس ها را نقش بر آب کرده بود تمجید میکند و در جای جای کتاب درایت و اقتدار سلطان عبدالحمید، پادشاه عثمانی را می ستاید.
کتاب با مقدمه ۳۰ صفحه ای و پاورقی های دکتر توحید ملکزاده، در ۱۳۶ صفحه از سوی انتشاراتی شان آی در ارومیه منتشر شده است.
