مطالعات عثمانی
اَبْدال، شاعر متصوّف تُرک، متخلّص به ابدال و معروف به «قره ابدال شمسی» (۱۲۴۴-۱۳۰۳ ق / ۱۸۲۸-۱۸۸۶ م) که به زبان فارسی نیز شعر می‌سرود. وی در شهر قونیه و در خانواده‌ای فقیر زاده شد. نامش سلیمان و نام پدرش عثمانی بود (اینال، TDEA; 5 / 1768). به علت فقر در کودکی تحصیلاتش ناتمام ماند و در ۱۲۵۹ ق / ۱۸۴۳ م به بارگاه مولانا جلال‌الدین بلخی روی آورد. متولّیِ (تُربه دارِ) آستان مولانا، موسوم به قایقوسوز ابدال، او را به مکتب سپرد و به تربیتش همت گماشت و چون قرآن کریم و اصول عقاید دینی را فرا‌گرفت، قایقوسوز او را به خدمت مرشد خود، محمد سودی دَدَه، برد و سپس به او «خلافت نامه» داد. وی از قایقوسوز ابدال، که مرشد و مربّی او بود، «قره ابدال» لقب گرفت، و چون به درگاه شمس تبریزی وابسته بود به «شمسی» معروف گردید (اینال، همانجا). مدتی به توصیۀ مرشدش در شهر افیون قره حصار و بورسه اقامت گزید و سپس به استانبول رفت. در ۱۸۵۵م (۱۲۷۱ق) به قونیه بازگشت و ازدواج کرد. در ۱۸۷۰م (۱۲۸۷ ق) از سوی علی ددۀ خراسانی از مشایخ طریقت مولوی، به مشیخت زاویۀ گوزل حصار[۱]، از توابع ایالت آیدین، برگزیده شد. سپس در ۱۸۷۲ م به دعوت پیروان طریقت مولوّیه در جزیره کِرِت به آنجا رفت و در شهر خانیه (مرکز جزیره، واقع در ساحل شمال غربی آن) اقامت گزید و به تأسیس «مولوی خانه» همّت گماشت و سرانجام در ۲۲ سپتامبر ۱۸۸۶ م (۲۳ ذیحجه ۱۳۰۳ ق)، در این شهر درگذشت و در مولوی خانۀ خانْیه[۲] به خاک سپرده شد (اینال، همانجا؛ TDEA; TA).
قره ابدال در آغاز شاعری شمعی، نوری، نیازی و شمسی تخلّص می‌کرد، و سپس تخلّص «ابدال» را به مناسبت نام مرشدش قایقوسوز ابدال برای خود اختیار نمود. غزلیات فارسی او به نام «تحفه المثنوی علی حُبّ الحیدری» در ۲۳ صفحه و سروده‌های ترکی وی به نام «دیوانچه» یا «دیوانچۀ قره شمسی» در ۴۹ صفحه، هر دو در یک مجلد در ۱۸۸۷ م (۱۳۰۴ ق) به کوشش پسرش عارف، در استانبول به چاپ رسید (اینال، همانجا). مثنوی فارسی او، با نعت حضرت پیغمبر (ص) و خلفای راشدین و اولیا شروع و با ذکر فاجعۀ کربلا و سرزنش یزید و مرثیه‌ای در سوگ شهیدان کربلا پایان می‌پذیرد (ایرانیکا، ۱۷۴).
مآخذ
İNAL, Ibnūlemin, Mahmudkemal, Son Asır Türk Sairleri, Istanbul, Vol. 5, 1969; Iranica; TA; TDEA.
نویسنده: علی‌اکبر دیانت
منبع: دایره المعارف بزرگ اسلامی
